Codziennik Mławski - lokalny portal informacyjny. Piszemy jak jest o wydarzeniach w Mławie i powiecie. Bądź na bieżąco z newsami z Mławy i okolic!

Mławski portal informacyjny codziennikmlawski.pl. Newsy Mława i okolice.
Życzymy wszystkiego najlepszego!
linia
Logo

Październik ’56 w Mławie. Decydujące starcie


Reklama
Reklama

Uchwały VIII Plenum KC PZPR miały być podstawą procesów demokratyzacyjnych w Polsce. Gwarantem ich realizacji został Władysław Gomułka, wybrany I sekretarzem KC, przy ostrym sprzeciwie  Chruszczowa i towarzyszy sowieckich, którzy niespodziewanie, bez uprzedzenia przybyli do Polski 19 października, w dniu  obrad plenum.

Sytuacja mławskich reformatorów stawała się niejasna i mogła spowodować odwrót od dotychczas osiągniętych rozwiązań: zmianach w składzie Miejskiej i Powiatowej Radzie  Narodowej. Ciągle jeszcze atmosfera była sprzyjająca działaniom dążącym do odnowy życia politycznego i społecznego. Jednak przeciwnicy reform nie zostali pokonani i odsunięci od wpływu na dalszy bieg wydarzeń. Decydująca rozgrywka miała się odbyć  w komitecie powiatowym partii.

Plenarne posiedzenie KP PZPR w Mławie z 30 października 1956 roku nie rozstrzygnęło kierunku zmian, jakimi miała się kierować mławska organizacja partyjna. We władzach komitetu czy w egzekutywie zwolennicy reform nie mieli większości. Jednakże ich przeciwnicy również nie mogli jawnie ignorować procesów demokratyzacyjnych. Rozstrzygnięcie miało nastąpić na VII Konferencji Komitetu Powiatowego PZPR w Mławie, która została wyznaczona na 8 i 9 grudnia 1956 roku. Na konferencję przybyło 153 delegatów na 179 uprawnionych oraz 45 zaproszonych gości. Wśród nich z KC PZPR przybyli: Stefan Matuszewski i Jan Ptasiński oraz Józef Lasota z Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Ptasiński  i  Matuszewski oraz Lasota nie byli zwolennikami odnowy. Konferencji przewodniczył Stanisław Morczyński, wybrany na tę funkcję jednogłośnie. Jego wybór był sporym atutem reformatorów, ponieważ przewodniczący mógł wpływać na przebieg obrad.

Zgodnie ze zwyczajem referat przedstawił Tadeusz Baran, I sekretarz KP PZPR w Mławie, który na początku scharakteryzował ogólną sytuację na świecie i w Polsce, następnie potępił okres stalinowski. Przeciwstawił się „dyskryminowaniu wszystkich ludzi partii tylko dlatego, że działali w okresie stalinowskim. […] Hasła nawołujące do odsunięcia od aktywnego życia politycznego wszystkich […] spełnią rolę antykomunistyczną i reakcyjną, niezależnie od intencji ich głosicieli. Reakcji zarówno stalinowskiej jak i burżuazyjnej zależy na dyskryminacji demokracji socjalistycznej”.

Wychodząc z takiego założenia, sekretarz Baran scharakteryzował  dwie reakcje, aby w następnych wypowiedziach postraszyć zgromadzonych, iż zbytnia przesada w demokratyzowaniu życia społecznego i politycznego rodzi niepewność w działaniu, brak jasnych priorytetów w postępowaniu. Wyraźnie sugerował, że nadmierna demokracja socjalistyczna to bałagan i brak wyraźnych  kierunków działania.

Następnie stwierdził, że wprowadzanie w życie uchwał VIII Plenum KC PZPR,  nie jest  realizowane, ponieważ „wśród członków partii daje się odczuć pewien lęk przed obroną słusznej linii naszej Partii. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że wróg uaktywnił się i najczęściej straszy naszych członków Partii, żerując na popełnionych błędach w przeszłości”. Na potwierdzenie  podawał przykłady demagogicznych wystąpień niektórych członków ZSL przeciwko PZPR, nieudolność działania prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej połączoną z pijaństwem w pomieszczeniach rady, brak nadzoru Prezydium PRN w Mławie nad działaniami rad gminnych, bezradność MO w Mławie wobec narastającej fali chuligaństwa w mieście, a nawet rozkład w samej milicji.

W tej części swojego wystąpienia sekretarz Baran wyraźnie pokazał, jaką prezentuje linię postępowania w realizowaniu demokratyzacji i odnowy. Działania demokratyzacyjne muszą być sterowane i wprowadzane odgórnie, w przeciwnym razie nastąpi chaos i dezorganizacja. Organizacje partyjne w terenie nie są przygotowane do samodzielnych działań, ponieważ ukryci wrogowie, stosując wrogą propagandę, powodują niepotrzebną dezorganizację. Reformowanie stosunków społecznych przeprowadza władza centralna, zgodnie z własną oceną sytuacji.

Taka argumentacja mogła przemawiać do zdecydowanej większości uczestników spotkania – była ona uzasadniona w części dotyczącej dezorganizacji, bezpieczeństwa życia mieszkańców, działań gospodarczych, głównie na wsiach, gdzie masowo rozwiązywano spółdzielnie produkcyjne, nie zawsze uczciwie dzieląc wspólny majątek spółdzielczy. Sekretarz Baran sugerował, że pogłębianie demokratyzacji, przez zastępowanie starych wypróbowanych towarzyszy młodymi, może skutkować niepokojami.  Generalnie obawiano się demokratyzacji, która kojarzyła się z anarchią nawet tak uczciwym towarzyszkom jak Helena Chrzczonowska.

Pod koniec długiego rozwodzenia się nad problemami działania partii towarzysz Baran powiedział, że „Kierownicza rola partii, to nie zastępowanie i dyrygowanie innymi instytucjami. Kierownicza rola partii to oddziaływanie polityczne członków partii, pracujących w instytucjach i zakładach pracy, to służenie radą i kontrola powierzonych obowiązków”.

Przedstawione propozycje uzdrowienia działania PZPR opierały się na założeniach teoretycznych. Do ich realizacji potrzebni byli ludzie nowi, nieskażeni dawnym kapepowskim stażem ani pepeerowską powojenną działalnością, którzy nie musieliby podlegać zasadom centralizmu demokratycznego. Do takich zmian kierownictwo partii z Gomułką na czele nie miało zamiaru dopuścić. Wywód sekretarza Barana był czysto teoretyczny, miał charakter propagandowy. Celem była chęć utrzymania władzy w komitecie przez dawnych towarzyszy. Chodziło o wyeliminowanie młodych reformatorów i skupionych wokół nich działaczy o poglądach demokratycznych. Świadczyło o tym zakończenie referatu, w którym stwierdził z pewnością starego aparatczyka, że „Partia nasza zawsze wychodziła zwycięsko ze wszystkich bitew klasowych, z okresów przełomowych dla całego narodu”.

Gmach dawnego Komitetu Powiatowego  PZPR, obecnie siedziba starostwa

Po odczytaniu referatu rozpoczęła się wielowątkowa dyskusja, w której zabrało głos ponad czterdziestu delegatów. Mówcy poruszali problemy ogólne, jak też szczegółowe, od naprawienia stosunków w partii, do problemów związanych z rolnictwem, handlem oraz prawidłowego przydziału mieszkań.

Wiesław Walczak – działacz zetempowski, mówił o konieczności przywrócenia moralności w PZPR. Wtedy zdobędzie ona zaufanie społeczeństwa, a wówczas należy wysuwać towarzyszy partyjnych na odpowiednie stanowiska. Ryszard Juszkiewicz, sędzia sądu rejonowego, w swym wystąpieniu mówił o konieczności reform. Podkreślił, że do organizacji partyjnych powinni być przyjmowani ludzie z czystymi rękami.

Pod koniec dyskusji mocnym argumentem zwolenników demokratyzacji było wystąpienie nauczyciela ze Strzegowa – Krzysztofa Fabianowskiego, który spokojnie i rzeczowo przedstawił postulaty przemawiające za przyjęciem nowych zasad w działaniu PZPR. Stwierdził w swoim wystąpieniu, że „Jest pełen uznania dla starych wiekiem towarzyszy. Nie może przyjąć zarzutów pod adresem młodych. Partia powinna wiedzieć, z jakimi ludźmi pracujemy. My szukamy winnych, a nie mówimy o sobie. […] Jeżeli będziemy mówić prawdę, to zdobędziemy zaufanie. Dlaczego starzy towarzysze nie powiedzieli prawdy o tow. Gomułce”.

Atmosfera w czasie dwudniowych obrad była bardzo napięta, często do ostatecznych granic. Podczas dyskusji nad aktualną sytuacją społeczno-polityczną doszło do wielu ostrych starć między zwolennikami utrzymania starego porządku a reformatorami. Dyskusję prowadzono nie tylko na sali konferencyjnej, lecz także w kuluarach, w czasie licznych przerw. Obradowano do późnych godzin nocnych. Zdarzały się też sytuacje przykre. Jedna z delegatek podczas wypowiedzi rozpłakała się, twierdząc, że demokratyzacja spowoduje w partii anarchię i jej upadek.

Pod koniec drugiego dnia obrad przystąpiono do głosowań. Wybrano skład nowego, liczącego 40 osób Komitetu Powiatowego PZPR w Mławie. Zgłoszonych zostało 54 kandydatów przez obecne władze, ponadto z sali zaproponowano dodatkowo 18 osób. Nie znaleźli się w jego składzie : Bohdan Prażmowski, Tadeusz Baran, Bronisław Sadowski, Franciszek Śladowski.  W większości  powołani zostali zwolennicy demokratyzacji, wśród nich: Tadeusz Chyliński, Stanisław Siwowski, Ryszard Faliński, Bronisław Szaciłowski, Ryszard Juszkiewicz, Stanisław Morczyński, Tadeusz Zagoński. Byli też i przeciwnicy, jak Tadeusz Skolimowski czy Helena Chrzczonowska. Do ogłoszenia wyników wyborów nowego składu KP PZPR nie było wiadomo, która opcja zwycięży. Ważną rolę odegrał delegat ze Strzegowa – Krzysztof Fabianowski, który swoim wystąpieniem przechylił szalę zwycięstwa na stronę reformatorów. Zwycięstwo grupy reformatorskiej nie było jednak pewne do końca.

Nowo wybrany komitet odbył pierwsze plenarne posiedzenie, zaraz po zakończeniu konferencji. Nad ranem o godz. 330 wybrano egzekutywę oraz sekretarzy.

Przeciwnicy zmian demokratyzacyjnych wysunęli na stanowisko I sekretarza KP PZPR w Mławie kandydaturę Henryka Duszy, dawnego kierownika konsumu w Mławie, wówczas pracownika WKW PZPR w Warszawie. Kandydatura przywieziona „w teczce” nie zyskała zwolenników. Jego kontrkandydatem był Stanisław Morczyński, który został wybrany I sekretarzem KP PZPR. Funkcję sekretarza organizacyjnego powierzono ponownie Tadeuszowi Chylińskiemu. Sekretarzem zajmującym się propagandą został Ryszard Faliński.

Sekretarzem organizacyjnym KP PZPR został Tadeusz Chyliński

W skład nowej egzekutywy KP PZPR zostali wybrani: Stanisław Morczyński, Tadeusz Chyliński, Ryszard Faliński, Tadeusz Skolimowski, Andrzej Krzemiński, Ignacy Lewandowski, Stanisław Jankowski, Władysław Laskowski, Tadeusz Siemianowski, Bronisław Szaciłowski, Tadeusz Zagoński.

Końcowym akcentem obrad było przyjęcie wniosków, zaaprobowanych przez konferencję, którymi miała się kierować mławska organizacja partyjna. Najważniejsze z nich zawierały się w dążeniu do:

  • podniesienia kierowniczej roli i autorytetu partii w terenie przez realizację uchwał VIII plenum KC PZPR, dbałości o jedność w partii, rozwijanie twórczej dyskusji nad zagadnieniami życia gospodarczego i politycznego;
  • zwalczanie prób podziału partii na inteligentów i robotników;
  • przestrzeganie jawności życia partyjnego, informowaniu członków o uchwałach i postanowieniach KP PZPR, składaniu sprawozdań o postulatach zgłaszanych przez członków POP, przestrzeganiu zasady odpowiedzialności działaczy partyjnych i państwowych za wypełnianie powierzonych im obowiązków z pełnionych funkcji.
  • rozszerzaniu pracy aktywu partyjnego wśród organizacji partyjnych, głównie wiejskich, pogłębiania swojej wiedzy politycznej;
  • popieraniu organizacji młodzieżowych bez ingerencji w ich sprawy organizacyjne.

Zwycięstwo reformatorów było zdecydowane. Trzy dni po zakończeniu konferencji na rynku miejskim w Mławie odbył się wiec ludności, na którym nowe władze partyjne złożyły sprawozdanie z jej przebiegu. Społeczeństwo traktowało wiec jako wyraz poparcia przemian demokratycznych. Prowadził go sekretarz Morczyński, który przedstawił zebranym zmiany, jakie zaszły w mławskim komitecie. Przemawiał również Wiesław Walczak. Mówił o walkach powstańców węgierskich i okrucieństwach Armii Czerwonej w Budapeszcie, ciężkich, nieludzkich warunkach pracy w Nowej Hucie. Na koniec wzniósł okrzyk „Precz z Armią Sowiecką w Polsce”.

Proces destalinizacji w Polsce przebiegał w dwóch zasadniczych okresach. W pierwszym zmiany były dokonywane bez bezpośredniej presji społeczeństwa. Była to kontrolowana, przynajmniej do końca 1955 roku, próba odgórnych reform i modyfikacja systemu, mająca na celu rozładowanie społecznego niezadowolenia. W sposób bezpieczny i sterowany ograniczono działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, reorganizując je w Komitet ds. Bezpieczeństwa. Ograniczono działania represyjne i inwigilacyjne, zlikwidowano w większości przedsiębiorstw referaty ochrony, czyli komórki UB kontrolujące pracowników. Tempo zmian do końca 1955 roku nie było jednak zbyt wielkie.

Drugi okres destalinizacji odbywał się w roku 1956, zapoczątkowany wydarzeniami po XX Zjeździe KPZR. Szerokie rozpropagowanie tajnego referatu Chruszczowa w Polsce,  miało zdyskredytować represyjny system stalinowski. Sprzyjać tym zamiarom mogła nagła śmierć Bieruta. Organizowane w masowej skali spotkania partyjne, na których odczytywano i komentowano treść tajnego referatu, wyzwoliły jednak nieoczekiwane reakcje społeczne. Kryzys w PZPR pogłębiły wydarzenia czerwcowe w Poznaniu, gdy okazało się, że ekonomiczne żądania robotników szybko przerodziły się w polityczne.

Rozpoczął się oddolny ruch społeczny domagający się demokratycznych zmian, odrzucający dotychczasowe metody rządzenia. Ścieranie się w kierownictwie PZPR dwóch koncepcji rozwiązania narastającego kryzysu spowodowało pod koniec lata 1956 roku całkowity paraliż władzy. Pod hasłem demokratyzacji dokonywano zmian na kierowniczych stanowiskach, w organach samorządowych i partyjnych. Nie przebiegały one w sposób rewolucyjny. Przeciwnicy reform, wywodzący się głównie z aparatu partyjnego, nie oddawali łatwo swoich pozycji.

Zmiany polityczne, przeprowadzone w Mławie od września do grudnia 1956 roku były typowym działaniem oddolnym. Polegały na wymianie osób rządzących miastem. Traktowano je jako pierwszy etap dalszej demokratyzacji życia społecznego. Istotnym elementem w przeprowadzaniu dalszych reform było stanowisko najwyższych władz partyjnych i państwowych, które mogły je popierać, albo ograniczać i hamować. Wszyscy pragnący zmian postawili na Władysława Gomułkę, który na VIII Plenum KC PZPR zdołał przekonać zarówno władze sowieckie, jak i społeczeństwo polskie, że jest zdolny rozwiązać problemy narastające w Polsce.

Gomułka cieszył się ogromnym poparciem społecznym. Prześladowany w okresie stalinowskim za odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne, przeciwstawianie się kolektywizacji rolnictwa, chęć budowania polskiego socjalizmu, budził nadzieję na dalszą demokratyzację życia społecznego. Praktycznie nikt poza nim w Polsce nie miał takiej pozycji i poparcia, ale też od nikogo później nie oczekiwano tak wielu zmian.

W codziennej rzeczywistości do najbardziej odczuwalnych zmian popaździernikowych należało zmniejszenie milicyjnej kontroli oraz złagodzenie represji za działalność polityczną. Zwolniono większość więźniów politycznych, część z nich nawet zrehabilitowano. Zaprzestano definitywnie procesów pokazowych, w których skazywano na długoletnie więzienie lub karę śmierci za działalność antypaństwową. Ważną konsekwencją Października ‘56 była rezygnacja władzy z prymitywnego nacisku na ludzi nauki i kultury tworzących pod dyktando. Styl socrealistyczny został odrzucony. Wobec wsi zrezygnowano z tworzenia spółdzielni produkcyjnych, z zastosowaniem brutalnych metod nacisku. Bardzo szybko większość z nich została zlikwidowana.

Wybory do sejmu wyznaczone na 20 stycznia 1957 roku i prowadzenie kampanii wyborczej pod hasłem głosowania bez skreśleń, zapowiadały początek działań dyscyplinujących partię i odwrót od haseł demokratyzacyjnych.

 O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…


dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.

Udostępnij:
Chcąc jak najlepiej zabezpieczyć i chronić Twoje dane osobowe zgodnie z przepisami RODO, potrzebna nam jest Twoja zgoda na ewentualne ich przetwarzanie. Informujemy jednocześnie, że publikacja komentarza w portalu "Codziennik Mławski" skutkuje wyrażeniem przez Ciebie takiej zgody. Nigdzie nie przekazujemy Twoich danych (IP) i chronimy je jak najlepiej potrafimy, wykorzystując do tego wszelkie możliwe formy. Zapraszamy do zapoznania się ze szczegółami oraz z Regulaminem Komentowania na portalu Codziennik Mławski [TUTAJ]
5 1 vote
Oceń artykuł
guest
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
0
Would love your thoughts, please comment.x
()
x