Symbolem każdego miasta  jest ratusz w którym mieści się siedziba władz miejskich. Jego wielkość i wygląd oraz usytuowanie było dowodem   wielkości i znaczenia danego miasta.  Niestety nie wiemy jak wyglądał pierwszy murowany ratusz w Mławie, ponieważ nie zachował się do naszych czasów jego wizerunek. Został on zbudowany w  połowie XVI wieku.

27 lutego 1544 roku  kancelaria królewska Zygmunta Starego wydała ważny dla miasta dokument, na mocy którego mieszczanie mławscy mogli pobudować ratusz. W przywileju tym, napisanym po łacinie, użyto zwrotu „commodioreloco”, czyli w tłumaczeniu na polski – „w dogodniejszym miejscu”.  Możemy więc przypuszczać, że ratusz już istniał, ale w zacznie gorszym miejscu. Czy było to zwykłe urzędowe stwierdzenie, czy rzeczywiście była to zgoda na pobudowanie  nowego ratusza w znacznie korzystniejszym miejscu,  tego już   jednoznacznie nie stwierdzimy. Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której przez ponad 100 lat władze miejskie nie miały swojej siedziby. Zapewne ratusz był, być może drewniany, ale gdzie się znajdował, tego bez badań archeologicznych, nie ustalimy. Bez wątpienia  najlepszym miejscem dla nowego rausza  był środek  rynku miejskiego, obok istniejącego od 1477 roku murowanego kościoła.

W XVI wieku miasto przeżywało okres rozkwitu gospodarczego, wykorzystując nadgraniczne położenie. Tu już od końca XV wieku  zlokalizowana została komora celna, która obsługiwała handel tranzytowy ( do Prus pędzono bydło  i konie) jak również  lokalny. Po uzyskaniu potwierdzenia prawnego, jakim był przywilej na budowę ratusza, prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku przystąpiono do wykonania fundamentów.

Nowy budynek mógł być gotowy do przyjęcia władz w swoje podwoje już około 1550 roku. Wzniesiony zapewne w stylu renesansowym. Nie  mamy opisu tego ratusza. Józef Ostaszewski, znany przedwojenny działacz społeczny i historyk regionalista, twierdził w swojej książce  o osobliwościach Mławy, że ratusz mławski był „ tych samych rozmiarów, co obecny, wzorowany na ratuszu działdowskim. Jak ten ratusz wyglądał, nie wiadomo, nie przechowały się nigdzie żadne obrazy z tego czasu”. W tym porządku architektonicznym przetrwał  liczne burze i zawirowania  dziejowe do 1692 roku. W  tym roku został doszczętnie zniszczony przez olbrzymi pożar, który wybuchł w Mławie i strawił większość budynków w mieście.  Odbudowany   na podstawie przywileju  króla Augusta II Mocnego, ponownie padł ofiarą  pożaru, który wybuchł  19 sierpnia 1776 roku na ulicy Żydowskiej (obecnie Warszawskiej), całkowicie ją niszcząc.

Obecny ratusz został zbudowany na starych fundamentach. Świadczyć mogą o tym obojnice, umieszczone w narożnikach fundamentów, widoczne do dziś. Są to wielkie kamienie, służące dawniej do ograniczenia przejazdu furmanek obok narożników, które mogły   być przez nie  uszkadzane.

Wizerunek ratusza z II połowy XIX wieku

Ratusz był budynkiem jednopiętrowym, zbudowanym w stylu późnego baroku z pseudomansardowym dachem. Początkowo na dachu umieszczona była mała wieżyczka z dzwonkiem, którym zwoływano rajców na zebrania. Miało to odbicie w  zapisach protokołów rady, zaczynających się od stwierdzenia, „za zadzwonieniem dzwonka ratuszowego”. W latach 1841 -1848 mała kopułkę z sygnaturką zastąpiono solidną wieżą drewnianą,  obitą blachą z  umieszczonym na niej  zegarem. Wieżę zbudował własnym kosztem Michał Mostowski – właściciel folwarków w Kuklinie i Wieczfni, dzierżawiący również miejski folwarki na Wójtostwie.

Ratusz był  i jest siedzibą władz miejskich. Tu obradował burmistrz i rajcowie miejscy, tu sprawowano sądy i wydawano wyroki, tu też przyjmowano delegacje z innych miast i organizowano przyjęcia dla szacownych gości. W ratuszu znajdowała się również sala wagi miejskiej, czyli sala do ważenia przez urzędnika zwanego ważnikiem wystawianych towarów. Była też sala postrzygalni sukna, w której dokonywano wykańczania produkowanego w mieście materiału. Od tych czynności, potwierdzonych  przywilejami  królewskimi, miasto pobierało opłaty, które solidnie  zasilały kasę miejską.  A nie były one wcale małe. Były też inne podatki a ich wielkość świadczyła o znaczeniu miasta. Z samego tylko  podatku czopowego, czyli od produkcji piwa, wina, miodu pitnego i wódki  miasto płaciło do skarbu królewskiego w II połowie XVI wieku 256 florenów, czyli dukatów. Pod tym względem Mławę wyprzedzał tylko Płock, uiszczający 417 dukatów. Jakie to były wartości można sobie uświadomić, zważywszy, że te dwa miasta wpłacały do skarbu królewskiego z  całego województwa płockiego, blisko połowę  wszystkich opłat czopowego, wynoszącego 1300 dukatów.

W większych miastach  w ratuszach znajdowały się też zbrojownie, w których przechowywano broń dla mieszczan, zobowiązanych do obrony miasta. Gdzieniegdzie w podziemiach ratusza mieściła się również winiarnia. W niej poważni mieszkańcy spotykali się dla omówienia spraw miejski czy prywatnych.

Jeżeli rynek był centrum miasta, to jego najważniejszą, czasami jedyną wyróżniającą budowlą, był ratusz, będący zazwyczaj największym budynkiem w mieście. W przypadku Mławy, pod tym względem, mógł  ratusz rywalizować tylko ze stającym obok kościołem. W drugiej połowie XIX wieku tę rywalizację przegrał, po rozbudowie mławskiej świątyni.  Wysokie wieże i kubatura  kościoła dawała mu pierwszeństwo na rynku.

Na fasadach ratuszowych, zazwyczaj nad drzwiami wejściowymi,  umieszczano napisy w pompatycznych słowach chwalące znaczenie miejsca i sławiące szlachetność włodarzy miasta, oczywiście po łacinie.  Tak na przykład ratusz w Samborze miał dość wyjątkowy napis, „ To miejsce nienawidzi, kocha, karze, przechowuje, czci”. Jaki był napis na pierwotnym mławskim  ratuszu nie wiemy. Natomiast na zbudowanym pod koniec istnienia Rzeczypospolitej, wypisano nad oknami  sentencję, w tłumaczeniu na polski, następującej treści „ Za panowania najjaśniejszego Stanisława Augusta  z Bożej łaski króla Polski, wielkiego księcia Litwy przy stałej przychylności starosty mławskiego Adama Feliksa dwojga imion Piotrowicza kosztem całego miasta Mławy świętego majestatu Królestwa, staraniem i pilnością głośnego i sławetnego Stanisława Krokwińskiego burmistrza mławskiego. Niech będzie jednakowa sprawiedliwość dla biednych i bogatych  tak mieszkańców, jak i przybyszów. Roku Pańskiego 1789”.

Wewnątrz ratusza, oprócz pomieszczeń przeznaczonych na działalność władz miasta,  swoje sale miały  również  instytucje i stowarzyszenia. Od 1834  przez pięć lat  ewangelicy mieli swoją salę przeznaczoną na modlitwy.  Potem przez kilka lat mieściły się w niej biura  kancelarii komisarza obwodowego. W 1848 do końca wieku XIX wieku funkcjonował odwach wojskowy, do którego wejście umieszczone było od strony północnej.

Ratusz od strony północnej z widocznym wejściem do odwachu

Od lat trzydziestych XIX wieku połowę parteru, od strony południowej, zajmowały dwa sklepy, przedzielone sienią, z wejściami od zewnątrz. Wkrótce  dobudowano na przedłużeniu ściany południowej   ratusza siedem sklepów, tworząc tak zwane „sukiennice”. W czasie okupacji niemieckiej w II wojnie światowej, Niemcy zburzyli sukiennice  i dobudowali piętrowy budynek, łączący się dwiema kondygnacjami z  ratuszem. Zlikwidowana została również wieża ratuszowa.

Sala rady miejskiej ozdobiona przez Aleksandra Szredzkiego

Jednym z głównych pomieszczeń w ratuszu była sala obrad, mieszcząca się na piętrze. Znajdowała się po  lewej stronie od klatki schodowej. W 1925 roku sala została z polecenia burmistrza Ochrynowicza ozdobiona malowidłami, wykonanymi przez malarza i prof. rysunków Aleksandra Szredzkiego. To w tej pięknie ozdobionej sali w 1930roku nadano honorowe obywatelstwo Mławy prezydentowi Rzeczypospolitej – Ignacemu Mościckiemu.

Prezydent Mościcki w sali rady miejskiej

Warto również wiedzieć, że do końca niepodległej  Polski klatka schodowa w ratuszu była inaczej usytułowana. Nie była załamana, w połowie wysokości i rozwidlona na dwie części, jak obecnie, tylko jednym ciągiem przy prawej ścianie „biegła” do podestu na piętrze. Następnie na lewo od klatki można było wejść na salę obrad rady. Przebudowy  do obecnego stanu dokonali Niemcy w czasie okupacji. Na koniec trzeba stwierdzić, że ratusz jest jednym z najstarszych budynków w mieście.

 O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.