Jak sama nazwa wskazuje, stowarzyszenie zostało powołane  w roku 1935 w Warszawie. Było spadkobiercą i rozwinięciem innej organizacji, a mianowicie Akademickiego Koło Mławian, powstałego na początku lat dwudziestych.

Nowe stowarzyszenie miało w założeniu  realizować bardzo ambitne, choć trudne do urzeczywistnienia zadania, którymi było:

– współdziałanie ze społeczeństwem mławskim w sprawach rozwoju kulturalnego i ekonomicznego powiatu mławskiego;

– szerzenie i podtrzymywanie idei łączności i jedności współżycia towarzyskiego, wzajemnej pomocy i poparcia wśród swoich członków.

Zadania te zamierzano urzeczywistniać poprzez:

• gromadzenie  materiałów dotyczących przeszłości i stanu obecnego powiatu mławskiego oraz opracowywania zebranych materiałów.
• organizowanie zebrań, zjazdów, odczytów konferencji i wycieczek oraz imprez dochodowych.
• wydawanie opracowań w formie książkowej i gazetowej.
• zakładanie i prowadzenie świetlic i bibliotek.

Do zrealizowania tych ambitnych zadań potrzebni byli ludzie, którzy siłą rzeczy musieli być członkami stowarzyszenia. Kto w takim razie mógł zostać członkiem Stowarzyszenia Mławian w Warszawie. Z założenia powinien  to być mławianin lub osoba pochodzącą z powiatu mławskiego, która w jakiś sposób związana była z Warszawą, bądź mieszkająca w  mieście stołecznym.

Odpowiedź na tak postawione pytanie została przedstawiana w „Gazecie Mławskiej” z dnia 28 maja 1937 roku, „Członkiem Stowarzyszenia może być każda osoba pełnoletnia, związana z pow. mławskim przez pochodzenie, ukończenie miejscowych szkół lub zamieszkanie”.  A więc członkami mogą być osoby niekoniecznie mające związek z Warszawą, ale
„którym na sercu leży dobro Mławskiego Mazowsza w ogóle, a w szczególności m.Mławy”. Chodziło o zainteresowanie sprawami priorytetowymi stowarzyszenia.  Mogły to być również  osoby tylko współpracujące. Głównym celem było odnalezienie „ wspólnego języka” w realizacji celów stowarzyszenia. Już na samym początku, po powstaniu  Towarzystwa Przyjaciół miasta Mławy nawiązano współpracę  „dla pracy ogólno-państwowej, społecznej”.

Pierwszy zarząd Stowarzyszenia Mławian w Warszawie wybrany  został w dniu 8 marca 1936 roku, na walnym zebraniu członków stowarzyszenia. W jego  składzie  znaleźli się: Kazimierz Jaroszyński – prezes, Tadeusz Flinikowski – wiceprezes, Eugeniusz Falkiewicz – sekretarz, Franciszka Nowicka – skarbnik, Wacław Olszewski – kierownik sekcji kulturalno – oświatowej. Walne zebranie nakreśliło dość ambitny plan działania dla zarządu, który zaakceptowało 53 członków, uczestników zebrania. Działania zarządu miały się skupić na zorganizowaniu III Zjazdu Wychowanków Szkół Mławskich, wydaniu rocznika poświęconego mławskim szkołom, życiu ideowo-społecznemu oraz regionowi mławskiemu. Ponadto należało ufundować tablicę ku czci poległych bohaterów, będących wychowankami mławskich szkół oraz ściągnięciu pożyczek i stypendiów od dłużników, zaciągniętych w Akademickim Kole Mławian, w latach 1922-1932. Ostatnim zadaniem było nawiązanie współpracy ze społeczeństwem mławskim, a głównie nauczycielami szkół powszechnych z terenu powiatu mławskiego.

Zarząd stowarzyszenia cyklicznie publikował sprawozdania w Gazecie Mławskiej.

Program był wyjątkowo ambitny i wymagający dobrej współpracy miedzy poszczególnymi członkami. Jednym z trudniejszych do zrealizowania postulatów, było ściągnięcie zaległych pożyczek, uzyskanych od Akademickiego Koła Mławian. Stowarzyszenie było  kontynuatorką tamtej organizacji i przejęło jego problemy finansowe. Trzeba też pamiętać, że w latach 1922-1924 obowiązywała waluta zwana marką polską, ponadto była inflacja, określana następnie jako  hiperinflacja. W latach 1930 – 1935 w Polsce i na świecie panował wielki kryzys. Był to trudny problem do załatwienia.

Działania zarządu stowarzyszenia zostały podsumowane na kolejnym walnym zebraniu, które odbyło się 21 marca 1937 roku. Po rocznej działalność podsumowano  wyniki pracy stowarzyszenia. Stwierdzono, że zarząd kierował się w  swoim działaniu wytycznymi zawartymi w statucie jak również  kierował się  uchwałami III Zjazdu Wychowanków Szkół Mławskich. Zrealizowano zadania postawione wcześniej: wydano pierwszy numer rocznika stowarzyszenia, wykonano tablicę, nawiązano kontakty z przedstawicielami społeczności mławskiej. W realizowaniu dalszych zadań wymieniono podjęcie starań nad utworzeniem w Mławie poradni zawodowej i liceum ogólnokształcącego. Na rok 1937/1938  utworzono stypendium im. Bronisława Klickiego, dla ucznia szkoły zawodowej lub studenta wyższej uczelni. Utworzona została komisja propagandowa dla promowania północnego Mazowsza. Zamierzano w ten sposób propagować  różne oblicza regionalizmu, poprzez odczyty, komunikaty prasowe. Odczyty musiały być  oparte jednak o założenia i przesłanki ogólnopaństwowe.

Należy podkreślić, że działalność zarządu i członków stowarzyszenia znacznie przyczyniła się do wzrostu liczby członków. Po walnym zabraniu, czyli w połowie 1937 roku liczba członków wzrosła do 93 i niebawem, jak oczekiwano, może przekroczyć setkę. Tak wiec działalność Stowarzyszenia Mławian w Warszawie oceniana była pozytywnie, a realizowane zadania skłaniały wielu do popierania takich inicjatyw.

Każde stowarzyszenie, realizujące zdania określone w statucie, zamierza być apolityczne, żeby nie ulegać wpływom polityków. Niestety takie założenia nie zalazły  zrozumienia wśród członków zarządu Stowarzyszenia Mławian w Warszawie. Już w połowie 1937 roku zarząd stowarzyszenia podjął decyzję o  współpracy z organizacją polityczną, którą był prorządowy Obóz Zjednoczenia Narodowego, popularnie zwanego Ozonem. Oczywiście stowarzyszenie nie wchodziło w skład OZN-u, tylko zgłosiło akces do Komisji Współpracy Stowarzyszeń Społecznych. Praktycznie stowarzyszenie weszło w skład jednej z tzw. „przybudówek” Ozonowych. Dlaczego zmieniono zasady działalności?

Czy został dokonany swoisty przewrót we władzach. Czy przed podjęciem decyzji  większość funkcyjnych członków zrezygnowała z pracy w stowarzyszeniu, tego nie wiemy? W komunikacie do członków stowarzyszenia, opublikowanym w „Gazecie Mławskiej” z 1 października 1937 roku, dowiadujemy się, że w zasadzie nowy zarząd w który znaleźli się, prezes Kazimierz Jaroszewski, sekretarz Dionizy Maciejewski, skarbnik Jadwiga Zdunikowska oraz  kierownik sekcji Towarzyskiej i Dochodów M. Małecki, przy udziale dwóch członków Stefana Płoskiego i Kowalskiego podjął decyzje o wstąpieniu w struktury Ozonowe. Był to prawdopodobnie swoisty zamach, wbrew większości członków, podjęty 29 sierpnia 1937 roku. Taką decyzję należało  przegłosować na zebraniu walnym wszystkich  członków. Można zadać też pytanie, dlaczego komunikat w „Gazecie Mławskiej” ukazał się dopiero po miesiącu. Przecież gazeta wychodziła co tydzień.

Szefem OZN został oficer legionowy płk Adam Koc

Jakich argumentów użyto, podejmując  tak ważną decyzję?. W komunikacie opublikowanym w „Gazecie Mławskiej” z 1 października 1937 roku zarząd stwierdził, że „ po zapoznaniu się z celami i ideologią Komisji Współpracy Stowarzyszeń  Społecznych z O.Z.N., przy centrali Obozu Zjednoczenia Narodowego i mając na uwadze, 1/ że nie posiada organu koordynującego działalność, a  takim organem jakim jest  sektor młodzieżowy przy O.Z.N., który ma objąć inteligencję ze wszystkich warstw społecznych  i będzie również siłą pomocniczą w działalności Stowarzyszenia  i jego pracy dla społeczeństwa i państwa, 2/  że z chwilą rzucenia hasła konsolidacji z góry i współpracy przez czynniki, będące rdzeniem współpracy, decydującym o celach i interesach państwowych a skupiającym się przy O.Z.N.,  Stowarzyszenie Mławian dla wykonania  celów i zadań statutowych i szerzenia idei łączności, jedności w sprawach kulturalnych i  ekonomicznych i rozwoju w tym kierunku powiatu mławskiego postanowił skonsolidować swe siły do pełnienia zadań  ogólno-państwowych”.

Po  tych dwóch długich i nafaszerowanych ogólnikami zdaniach, oświadczono, że zarząd jednogłośnie zaakceptował przystąpienie do struktur OZN. Argumentacja  wyżej przedstawiona była wyjątkowo pokrętna i mało przemawiająca do zwykłego członka stowarzyszenia. Z celów mających promować Mławę i powiat mławski na płaszczyźnie oświatowej i kulturalnej, zarząd mógł być zmuszony do częściowej rezygnacji, ponieważmusiałpreferować zadania związane z funkcjonowaniem państwa. Dążono do integracji społecznej wokół armii i marszałka Śmigłego-Rydza. Zadania  były narzucane odgórnie.

Czy była to decyzja trafna i odpowiadająca celom, które stowarzyszenie sobie wytyczyło? Trudno jednoznacznie stwierdzić. Pewne sprawy dotyczące współpracy regionalnej mogły zejść na dalszy plan,  co nie było z korzyścią dla realizacji celów statutowych. Czy cele OZN, które  dotyczyły głównie  jednoczenia społeczeństwa wokół zadań państwowych,  mogły być zbieżne z zadaniami stowarzyszenia?

Od wejścia w struktury OZN  Stowarzyszenie przez ponad rok straciło kontakt z Mławą i jego mieszkańcami. Jak donosiła „Gazeta Mławska” dopiero po roku nawiązano kontakt z   Warszawą. Sympatycy i zwolennicy stowarzyszenia już „opłakali” bliską im organizację, gdy ponownie został nawiązany kontakt z naszym miastem. Stało się to za sprawą nowego zarządu, powołanego przez walne  zebranie, które odbyło się 20 listopada 1938 roku.  Jego skład przedstawiał się następująco: prezesem został Wacław Olszewski, wiceprezesem Kazimierz Jaroszewski, sekretarzem Władysław Wiśniewski a skarbnikiem Tomasz Jarzynka. Komisję rewizyjną stanowili: Aleksander Kafarski, Szczepan Pszczółkowski i Antoni Załęski.

Pierwszym widomym znakiem powrotu do ponownego życia stowarzyszenia  i nawiązania kontaktu  z Mławą, miał być bal sylwestrowy urządzony przez stowarzyszenie. Nakreślony został też ambitny program współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Mławy. Postulowano w nim: propagowanie przez odczyty, prasę i radio problemu wschodnio-pruskiego, urządzanie imprez dochodowych w Mławie i Warszawie w postaci balów i wieczorków towarzyskich, zainteresowanie władz miasta i starostwa możliwością założenia szkoły rolniczej w Dłutowie, spółdzielni mleczarskiej w Mławie, uruchomienie kasy pożyczek honorowych itp. Te ambitne zadania zamierzano  zrealizować w nadchodzącym roku 1939. Rzeczywistość polityczna zupełnie nie sprzyjała tego typu działaniom. Wielkimi krokami zbliżała się wojna, która okazała się od 3 września  drugą z kolei wojną światową.

 O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.