W naszym, środkowoeuropejskim mieście jest coraz więcej cudzoziemców. Dla lepszego kontaktu z obcojęzycznymi osobami prowadzimy rozmowy zwracając się „you” lub „ty”. Nie widzimy problemu, że osoby zupełnie nam obce już na wstępie znajomości „tykają” nas. Natomiast rodaka trzeba trzymać na dystans, żeby się nie spoufalał. Dlaczego?

A może ze względu na naszą niewolniczą historię. Zachodnie społeczeństwa czują się od wieków narodami wolnymi, a my ciągle mieliśmy jakiś panów nad sobą. Oficjalnie zwracaliśmy się do nich z szacunkiem, a po chwili, poza zasięgiem ich uszu, padały często niecenzuralne słowa. Współcześnie jest podobnie. Nie szanujemy się nawzajem. Wystarczy trochę władzy nad innymi i już traktujemy podwładnych z pogardą. Wówczas oni nas też, tylko jeszcze bardziej. Wystarczy, że się odwrócimy i lecą takie epitety… a język polski jest bogaty. Myślę, że na szacunek trzeba zasłużyć. Nie da się go wymusić słowem „pan”.

Człowiek zwracający się na „ty” uważany jest za źle wychowanego, bo my mamy tradycję mówienia „na pan”. Myślę, że niekoniecznie. Dzieci zwracają się do nas „tato”, wnuki „dziadku”. Jak brzmi całość wypowiedzi synka? Czy mówi „panie tato, mógłby mi pan podać zabawkę?”. Nie.

Spójrzmy  na kler. Duchowni chyba nie byli tak zniewoleni i nie wpadli w podobne kompleksy jak naród polski. Mówimy: „ksiądz Michał”, a nie „pan ksiądz Michał”, albo „pan ksiądz Kowalski”. W literaturze opisującej naszą historię występuje Jurand ze Spychowa czy Zbyszko z Bogdańca. Henryk Sienkiewicz nie napisał o „Panu Jurandzie ze Spychowa”, ani „Panu Zbyszku z Bogdańca”. Adam Mickiewicz niestety już pisał o „Panu Tadeuszu”.

Tymczasem do mnie nikt nie mówi „kapitan Karol”, tylko „pan kapitan Klepczyński”. Nie dość, że pierwsze słowo jest zbędne dla zrozumienia treści to jeszcze wprowadza w błąd. Ja niczyim panem nie jestem. Dodatkowo „pan” wydłuża wypowiedź a wymienianie co chwilę  mojego nazwiska doprowadza mnie do zgrzytu zębów. W efekcie przedstawiona forma grzecznościowa buduje ogromną barierę pomiędzy rozmówcami.

Nie mam nic przeciwko, aby podczas oficjalnych spotkań, uroczystości lub w pismach urzędowych stosować „pana”. Dla utrzymania powagi lub podniesienia rangi tych wydarzeń i dokumentów. W tym przypadku bez znaczenia jest fakt, że Zdzisiek z Wieśkiem wczoraj pili flaszkę i na co dzień są kolegami. W danym momencie obowiązuje dyscyplina, ceremoniał.

Przeciwnicy „tykania” śmieją się, że to idiotyczne, bo młodzi ludzie będą mówić do mnie: „Karolek, pożycz mi długopis.”. Nie doceniamy ich inteligencji. Staram się od wielu lat, w miarę możliwości, być z wszystkimi „na ty” bez względu na wiek, płeć czy stanowisko. Nie przypominam sobie, żeby ktoś z młodszych osób powiedział do mnie w sposób lekceważący. Wbrew pozorom efekt często jest zadziwiająco pozytywny. Oczywiście, że są tacy, których trzeba trzymać na dystans, ale oni zazwyczaj nie potrafią zachować się nawet mówiąc „na pan”.

Gdybyśmy byli dla siebie braćmi Polakami, traktowali się bardziej przyjaźnie i z  szacunkiem, to łatwiej byłoby nam zachować swoją tożsamość i z godnością bylibyśmy postrzegani przez inne narodowości. Ludzie, którzy nie potrafią rozmawiać ze sobą, dbać o wspólne sprawy, zazwyczaj zostają zdominowani przez społeczności lepiej zorganizowane.

kpt. rez. Karol Klepczyński

„Z przymrużeniem oka” to cykl publikacji, płynących z obserwacji mławskiej rzeczywistości, którego autorem jest wojskowy emeryt pracujący i mieszkający w Mławie – kpt. rez. Karol Klepczyński.