Ta bardzo zasłużona  placówka  dla rozwoju badań naukowych  regionu mławskiego oraz rozwoju regionalizmu, miała dwa okresy działalności. Pierwsza  stacja naukowa powstała pod kuratelą Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych a druga  oparta  została na samorządzie regionalnym, konkretnie mławskim. Okres pierwszy związany był z powołaniem Mazowieckiego Towarzystwa Kultury w Warszawie, w którym proponowano  pobudzenie rozwoju i wzbogacania życia kulturalnego, nie tylko poszczególnych regionów, ale też całego Mazowsza.  Przy Mazowieckim Towarzystwie Kultury powstał  26 października 1967 roku Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych. Jego  zadanie  polegało na inspirowaniu  i nadzorowaniu  badań naukowych nad poszczególnymi regionami. W tymże ośrodku powstała koncepcja  tzw. „deglomeracji kultury mazowieckiej” czyli  powołanie placówek naukowych w terenie, których zadaniem miało być prowadzenie badań nad przeszłością regionu i  ich opracowywanie. Formalnie powstałe w terenie  stacje  naukowe powołane zostały jako ośrodki podlegające  MOBN -owi. Praktycznie regionalne stacje naukowe powstały tam, gdzie  istniało środowisko zainteresowane tego typu działaniami. W Mławie taką inicjatywę przejawiali działacze powstałego w 1958 roku Towarzystwa Miłośników Ziemi Mławskiej.

Jan Kazimierski, Jerzy Antoniewicz i Ryszard Juszkiewicz na sesji w dniu otwarcia Stacji Naukowej w Mławie.

Mławska stacja powstała dzięki wysiłkom działaczy Towarzystwa Miłośników Ziemi Mławskiej jak i osobom spoza towarzystwa,  którym przewodził  prezes Ryszard Juszkiewicz, będący wówczas  czołowym animatorem wszelkich poczynań w dziedzinie nauki i  kultury na terenie Mławy i regionu. W czerwcu 1967 roku zarząd TMZM podjął uchwałę o  powołaniu w naszym mieście stacji. Po pokonaniu trudności organizacyjnych, trwających  prawie rok, 27 grudnia 1968 roku została w Mławie oficjalnie otwarta Stacja Naukowa. Warto dodać, że w tym samym dniu, tylko kilka godzin później, powołano do działania również podobną stację w Ciechanowie. Ponadto oprócz tych dwóch instytucji,  jako jedną  z pierwszych na Mazowszu, powołano również stację w Siedlcach.

Uroczystość otwarcia stacji w Mławie zgromadziła liczne grono znakomitych gości; przedstawicieli nauki, kultury i władz różnych szczebli, by wymienić tylko prof. Stanisława Berezowskiego, doc. Stanisława Pazyrę, dr Jerzego Antoniewicza, Adama Stolarzewicza – przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie, Jana Gorczycę – przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Mławie, Stanisława Daniela – sekretarza KP PZPR w Mławie. Siedzibą stacji był lokal znajdujący się na parterze Muzeum Ziemi Zawkrzeńskej, (obecnie Sala Papieska MZZ) a pierwszym kierownikiem, pełniącym tę funkcję społecznie, został Ryszard Juszkiewicz. Opiekunem naukowym z ramienia MOBN był prof. Stanisław Berezowski.

Ryszard Juszkiewicz – pierwszy społeczny kierownik stacji.

Przystępując do realizacji zadań stacja w początkowym okresie działalności prowadziła badania naukowe zdominowane przez zagadnienia ekonomiczne, głównie z zakresu rolnictwa oraz walk narodowowyzwoleńczych na terenie Ziemi Mławskiej.  Prowadzone były w tym kierunku seminaria doktorskie przez prof. Stanisława Berezowskiego  – dotyczące geografii gospodarczej, w którym brało udział 22 osoby pochodzące nie tylko z Mławy ale z Płocka, Nidzicy, Olsztyna, Ostrołęki  i prof.  Ryszarda Manteufla z ekonomiki rolnictwa oraz z najnowszej historii Polski pod kierunkiem prof. Stanisława Kalabińskiego.

Inne formy działania stacji to comiesięczne  spotkania,  wykłady oraz prelekcje znanych naukowców, m.in. Stanisława Herbsta, Stefana Kieniewicza Stanisława Berezowskiego, Aleksandra Gieysztora, Anny Borkiewicz-Celińskiej, Jerzego Okulicza i innych.

Efektem prowadzonych badań naukowych dotyczących regionu mławskiego był pierwszy tom  „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” wydany formalnie przez Mazowiecki Ośrodek Badań naukowych, ale przygotowany przez mławskich działaczy skupionych w TMZM. Ta bardzo wartościowa  publikacja, wydana w 1971 roku poświęcona była  wyłącznie dziejom regionu mławskiego. Świadczą o tym m. in  tytuły artykułów: „Pradzieje Ziemi Zawkrzeńskiej” – Łucji i Jerzego Okuliczów, „Osadnictwo Zawkrza w okresie książęcym” – Stanisławy Borkiewicz-Celińskiej czy mławskiego historyka Jan Trzeciaka: „Stosunki społeczno-gospodarcze na Mazowszu Zawkrzeńskim w latach 1795-1864”  i „Rozwój społeczno-ekonomiczny na Mazowszu Zawkrzeńskim w latach 1864-1914”.

Kolejny tom planowany był do wydania w najbliższym czasie. Umowa została podpisana pod koniec 1971 roku, niestety z bliżej nieokreślonych przyczyn nie została zrealizowana. A szkoda, ponieważ  każda  tego typu publikacja wzbogacała wiedzę na praktycznie jałowej, pod tym względem, płaszczyźnie dotyczącej życia regionalnego.  Zakładano opublikowanie w II tomie  siedmiu artykułów:

Tadeusz Skolimowski – „Utworzenie władzy ludowej w powiecie mławskim w latach 1934-49”,

Henryk Bereza, „Rolnictwo w powiecie mławskim 1945-1970”,

Czesław Gutry,  „Zapisani w historii powiatu mławskiego (sylwetki zasłużonych mławian)”,

Jerzy Wierzbowski,  „Z dziejów Szreńska”,

Ryszard Juszkiewicz, „Postanie styczniowe na Ziemi Mławskiej”,

Andrzej Grzymkowski, „Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie”,

Tadeusz Oracki, „Bibliografia historii Mławy i powiatu do 1945 roku”.

Opisując krótką działalność mławskiej stacji należy wspomnieć o zgromadzeniu przez kierowników stacji, przez tych kilka lat funkcjonowania pokaźnego księgozbioru, dokumentacji dotyczącej planowanego wydania drukiem „Słownika biograficznego Mazowszan”, poświęconego głównie osobom z Mławy i Ziemi Zawkrzeńskej. Ponadto przechowywano referaty naukowe wygłoszone w stacji, kopie prac magisterskich i doktorskich, fotografie, druki ulotne, wycinki prasowe i inne materiały związane z Mławą i regionem. Materiały te miały w założeniu służyć historykom do pracy naukowej.

Stacją Naukową w Mławie kierowali kolejno:  społecznie Ryszard Juszkiewicz, Ryszard Szurmiej, Tadeusz Oracki, Barbara Wieczorek i Andrzej Grzymkowski.

Po przeprowadzeniu reformy administracyjnej 1975 roku i utworzeniu 49 małych województw, w wyniku której powstało województwo ciechanowskie, rozpoczął się stopniowy zmierzch działalności stacji.  Władze wojewódzkie w Ciechanowie nie były zainteresowane podtrzymywaniem działania mławskiej placówki naukowej, koncentrując się na  wspieraniu własnej. Z braku funduszy stopniowo rezygnowano z planów badawczych jak też wydawniczych. Lokalne władze nie były w stanie udźwignąć finansowo funkcjonowania stacji. Księgozbiór  został zamknięty na wiele lat w pomieszczeniu na zapleczu muzeum,  Ta ważna placówka dla rozwoju regionalizmu mławskiego praktycznie przestała istnieć na początku lat osiemdziesiątych. 

O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.