Ubezwłasnowolnienie powoduje, iż dana osoba nie ma możliwości samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących swojej osoby i majątku. Ogranicza się ją w możliwościach dokonywania czynności prawnych w celu ochrony jej interesów osobistych i majątkowych.

Możemy wyróżnić 2 rodzaje ubezwłasnowolnienia – całkowite i częściowe. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest możliwe, gdy choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub występowanie innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwo lub narkomania powodują, że dana osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnić całkowicie można tylko osobę która ukończyła 13 lat. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla takiej osoby ustanawia się kuratelę.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie dokonywać  czynności prawnych – a jeśli to uczyni, to czynność taka jest nieważna. Może jedynie samodzielnie dokonać czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego takich jak bieżące zakupy, korzystanie z drobnych usług. Czynności te będą ważne, o ile nie będą powodować rażącego pokrzywdzenia tej osoby. Za osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie czynności podejmuje opiekun.

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Osoba taka może również zarządzać swoim zarobkiem oraz rozporządzać rzeczami oddanymi jej do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego. Osoba taka ma szerszy zakres dokonywania czynności niż osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, jednak mimo to w celu dokonania wszelkich ważniejszych czynności osoba ubezwłasnowolniona częściowo będzie musiała uzyskać zgodę kuratora. W przypadku zawarcia umowy bez zgody przedstawiciela ustawowego, umowa staje się ważna, jeżeli przedstawiciel ją potwierdzi.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do Sądu Okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której ten wniosek dotyczy. Opłata od wniosku wynosi 40 zł. Należy też się liczyć z możliwą koniecznością uiszczenia zaliczki na koszty biegłego.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;

2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;

3) jej przedstawiciel ustawowy.

Jeżeli dana osoba zgłosiła wniosek o ubezwłasnowolnienie w sposób lekkomyślny lub ze złym zamiarem, może ona zostać ukarana przez Sąd grzywną.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się z udziałem prokuratora. Po wszczęciu postępowania o ubezwłasnowolnienie, osoba której dotyczy wniosek powinna być niezwłocznie przesłuchana w obecności biegłego psychologa, a jeżeli stan zdrowia osoby tego wymaga, również w obecności psychiatry lub neurologa. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień. W trakcie postępowania dowodowego osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Sąd może uznać również za konieczne oddanie osoby pod obserwację w zakładzie leczniczym na okres nie dłuższy niż 6 tygodni, a w wyjątkowych przypadkach przedłużyć ten okres do 3 miesięcy.

Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, w zależności od okoliczności może zostać uchylone jeśli ustaną przyczyny dla których zostało ono orzeczone. Postanowienie takie może również zostać zmienione np. z ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe lub odwrotnie.

Wszystkie artykuły z działu prawnego znajdziesz TUTAJ.

Łukasz Zabłocki – Absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. W okresie nauki odbył półroczne studia na uczelni Universitat de Valencia w Hiszpanii. W 2019 r. został wpisany na listę radców prawnych przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Olsztynie. Od 2015 r. prowadzi rodzinną Kancelarię Prawną w Mławie we współpracy z wieloletnim radcą prawnym Waldemarem Zabłockim.