Dieta bezglutenowa, zalecana w niektórych chorobach o podłożu autoimmunologicznym, cieszy się w ostatnich latach bardzo dużym zainteresowaniem. Przed jej zastosowaniem należy ocenić, czy są wskazania do tego typu interwencji dietetycznej. Nieuzasadnione włączenie takiego reżimu nie niesie za sobą dodatkowych korzyści zdrowotnych w porównaniu z ogólnie zalecaną zdrową dietą.

Co to jest gluten?

Są to białka występujące w pszenicy, życie i jęczmieniu – noszą one właśnie wspólną nazwę: gluten. Podczas wyrabiania ciasta z mąki zawarty w niej gluten w wyniku tworzy z wodą strukturę przestrzenną nadającą ciastu ciągliwą konsystencję. Powoduje to uwięzienie pęcherzyków dwutlenku węgla powstającego w cieście, gdy podlega ono fermentacji, co z kolei odpowiada za wzrost jego objętości podczas „wyrastania”, a po wypieczeniu otrzymane pieczywo ma porowatą strukturę. Powodowana przez gluten ciągliwość ma również znaczenie w przypadku ciast, które nie podlegają fermentacji, ale są spulchniane za pomocą np: proszków do pieczenia, lub tak jak ciasta makaronowe, nie są w ogóle spulchniane.

Jakie choroby może wywoływać gluten?

Jeszcze niedawno ,,nietolerancja glutenu” była synonimem glutenozależnej choroby trzewnej czyli celiakii. Obecnie do chorób wywołanych spożyciem glutenu zaliczamy schorzenia o różnym patomechanizmie.
Te o podłożu autoimmunologicznym to: choroba trzewna oraz opryszczkowate zapalenie skóry. Do chorób o podłożu alergicznym wywołanych spożywaniem glutenu zaliczamy: alergię na pszenicę, pszenicznopochodną anafilaksję indukowaną wysiłkiem oraz pokrzywkę kontaktową; ostatnią z grupy chorób glutenozależnych jest nieceilakalna nietolerancja glutenu (niealergiczna- nieimmunologiczna choroba o niejasnej przyczynie).

Celiakia

Celiakia czyli glutenozależna choroba trzewna to trwała nietolerancja białek glutenu powodująca charakterystyczne zmiany w błonie śluzowej jelita cienkiego, które ustępują po jego wyłączeniu z diety. Jest chorobą o podłożu autoimmunizacyjnym, rozwijającą się u osób z określoną predyspozycją genetyczną. Za jej wywołanie odpowiedzialne są wcześniej wspominane białka pszenicy, żyta i jęczmienia objęte wspólną nazwą: gluten. Warto zaznaczyć, że procesy technologicznej obróbki zbóż nie są w stanie zniwelować niekorzystnego działania glutenu na chorych.
Za odpowiedź zapalną i autoimmunologiczną w celiakii odpowiadają swoiste przeciwciała skierowane przeciwko błonie śluzowej jelita. W konsekwencji dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej, zaniku kosmków jelitowych oraz pogorszenia wchłaniania składników pokarmowych z diety.
Diagnostyka celiakii wymaga przeprowadzenia badań na obecność swoistych przeciwciał oraz histologicznych (wycinki z błony śluzowej) – kryteria rozpoznania są dokładnie określone dla różnych stanów klinicznych.
Celiakia może mieć postać klasyczną i nietypową. W tej pierwszej dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego. W postaci nieklasycznej przeważają objawy pozajelitowe (m.in. zmiany skórne, niedokrwistość, osłabienie mięśniowe). Rozpoznanie celiakii oznacza stosowanie diety bezglutenowej do końca życia.

Alergia na pszenicę

Mąka jest źródłem alergenów zarówno pochodzących z ziarna, jak i innych np. grzybów pleśniowych. Wśród białek występujących w mące wiele może powodować alergie. Ponieważ mąka jest produktem przetworzonym, jej skład alergenowy może zależeć od sposobu obróbki.
Alergia na pszenicę objawia się: alergią dróg oddechowych (astma piekarzy, nieżyt nosa) i przewodu pokarmowego ( ustny zespół uczuleniowy, wymioty, biegunka). Diagnostyka tego uczulenia wymaga wykonania określonych testów – testy skórne, oznaczenie przeciwciał. U pacjentów, u których wykryto alergię na pszenicę, konieczne jest zastosowanie diety, która ją eliminuje.

Nieceliakalna nietolerancja glutenu

W tym przypadku występują objawy nietolerancji po spożyciu produktów z ziarna zbóż (mąka, kasze, makarony). Mogą pojawiać się objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka, wzdęcia, uczucie dyskomfortu w obrębie brzucha) oraz osłabienie I bóle głowy. Symptomy te ustępują po wyłączeniu z diety ziaren zbóż. W tej grupie pacjentów badania nie wykazują alergii na pszenicę ani celiakii. Mechanizm powstawania tych objawów jest nieznany. Zaleca się stosowanie diety bezglutenowej chociaż małe ilości glutenu mogą być tolerowane.

Czy istnieje związek celiakii z cukrzycą?

Występowanie celiakii związane jest z większym ryzykiem zachorowania na choroby autoimmunizacyjne, takie jak: cukrzyca t1, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, dolegliwości reumatologiczne, dermatologiczne I choroby tarczycy (choroba Hashimoto i choroba Graves-Basedowa). Z drugiej strony, u osób z tymi jednostkami chorobowymi istnieje większe ryzyko wystąpienia celiakii. Dlatego też w przypadku pacjentów z cukrzycą t1 zaleca się powtarzanie badań w kierunku celiakii w dzieciństwie i w wieku dorosłym. W przypadku jej stwierdzenia konieczne jest zastosowanie diety bezglutenowej. Warto zaznaczyć, że u osób z cukrzycą typu 2 (czyli u większości chorych) nie stwierdza się częstszego występowania celiakii niż w całej populacji.

Co to jest dieta bezglutenowa?

Ten rodzaj diety polega na wykluczeniu wszystkich produktów z pszenicy, żyta, pszenżyta I jęczmienia (w Polsce ze względu na możliwość zanieczyszczenia owsa innymi zbożami zalecana jest również jego eliminacja). Dlatego też z grupy ,,produktów zbożowych” wyłączane są wszystkie przetwory z wyżej wymienionych zbóż (bułki, chleb ,makarony, kasza manna, płatki owsiane, herbatniki, ciasta). Dozwolone pozostają: ryż, kukurydza, soja, gryka – stają się one głównym źródłem węglowodanów złożonych. Stosując dietę bezglutenową należy kontrolować czy do potraw z produktów dozwolonych nie dodano nawet niewielkich ilości zbóż glutenowych. Dozwolone są oczywiście także warzywa, owoce jako z definicji nie zawierające glutenu.

Dieta bezglutenowa to konieczność u pacjentów z celiakią – stanowi jedyną metodę jej leczenia. Jest ona również zasadna u osób z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten, jednak nie zawsze musi być bardzo rygorystyczna ze względu na możliwą tolerancję niewielkich ilości tego białka.

Chorzy na cukrzycę i jednocześnie na celiakię muszą stosować dietę bezglutenową. Może to jednak powodować większe trudności w kontroli glikemii niż w przypadku typowej diety zalecanej osobom chorym na cukrzycę

Czy dieta bezglutenowa jest korzystna dla osób zdrowych?

U osób, u których nie występują choroby wywołane spożyciem glutenu, stosowanie diety bezglutenowej nie jest zasadne, tym bardziej, że może ono nieść za sobą zagrożenia zdrowotne. Badania wykazują że dieta bezglutenowa może prowadzić do niedoborów witamin, składników mineralnych oraz błonnika. Ze względu na wyższy indeks glikemiczny stosowanych w niej produktów stwierdza się również większe ryzyko rozwoju otyłości (ok 80% osób zwiększa masę ciała na diecie bezglutenowej).

Jadłospis pozbawiony glutenu może również zaburzać mikroflorę jelitową. Wykazano, że unikanie glutenu może skutkować zmniejszonym spożyciem produktów zbożowych pełnoziarnistych, co zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedno zagrożenie- gdy podstawą diety jest ryż, istnieje ryzyko dostarczania z nią większych ilości arsenu a w przypadku kukurydzy – toksyn z grzybów pleśniowych.

lek. Marek Jakubiak – Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego; specjalista chorób wewnętrznych, specjalista diabetolog. Odbywał staż specjalizacyjny w dziedzinie diabetologii w Oddziale Chorób Wewnętrznych- pododdział Diabetologii i Zaburzeń Metabolicznych Szpitala Bielańskiego w Warszawie. Uczestniczy w licznych zjazdach naukowych poświęconych diabetologii oraz w odbywających się corocznie zjazdach Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Przychodnia Alfamed to kompleksowe podejście do zdrowia naszych pacjentów. W ofercie znajdziecie Państwo fachową opiekę wielu specjalistów między innymi: ginekologa, ortopedy, endokrynologa i wielu innych. Ponadto posiadamy pełen wachlarz badań laboratoryjnych, fizjoterapię, medycynę pracy a także usługi stomatologiczne. Zespół Alfamed to najlepsi specjaliści, którzy zadbają nie tylko o Państwa zdrowie ale i o miłą atmosferę. Więcej informacji na stronie www.alfamed-