Szacuje się, że około 900 Polaków zostało zamordowanych za udzielanie pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej. 6.620 Polaków otrzymało medal Sprawiedliwy wśród  Narodów Świata. Symbolem tej wymagającej ogromnej odwagi pomocy stała się rodzina Ulmów z Markowej na Podkarpaciu, rozstrzelanej przez Niemców za ukrywanie żydowskich sąsiadów.

Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Warszawie, prowadzony przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” oraz Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Ciechanowie zorganizowały konferencję „Codzienny heroizm – o Polakach ratujących Żydów w czasie II Wojny Światowej. Północne Mazowsze”. W jej ramach zaplanowane były cztery referaty:

1. Tomasza Sudoła, z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej – Polacy ratujący Żydów,
2. dr Arkadiusza Mellera, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Ciechanowie – Zofia Kossak-Szczucka – katolicka pisarka ratująca Żydów,
3. Barbary Zaborowskiej, Prezes Towarzystwa Miłośników Twórczości Tekli Bądarzewskiej – Jerzy Śliwczyński – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata,
4. Andrzeja Grochowskiego – prezentacja książki Materiały źródłowe do historii Żydów Mławy i powiatu mławskiego w XVIII-XX wieku.

Nie wygłoszony został jedynie referat o Jerzym Śliwczyńskim z powodu choroby prelegentki.

Tomasz Sudoł mówiąc o sytuacji w okupowanej Polsce podkreślił zaprogramowane przez Niemców zepchnięcie ludności żydowskiej na zupełny margines i skazanie jej na totalną zagładę. Mówił również o oddziaływaniu niemieckiej propagandy, przedstawiającej Żydów jako szkodników i oszustów, porównując ich do epidemii i wszy. W połączeniu z najsurowszymi karami za udzielanie im pomocy, miało to na celu wyizolowanie tej ludności i wzbudzanie przeciw nim nienawiści i pogardy, co zresztą przejawiło się pogromami do jakich doszło latem 1941 r. Przypomniał w tym miejscu również działania Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, funkcjonującej w strukturze Delegatury Rządu na Kraj. Z tytułu jej działań w różnej formie wspieranych było ok. 10 tys. Żydów. Oprócz tych działań zorganizowanych, wiele przypadków pomocy, choć niedostatecznie udokumentowanych niosły działania pomocy osób pojedynczych. Podziemne Państwo Polskie podejmowało w sprawie Żydów wielorakie działania. Dość tu wspomnieć informowanie opinii światowej o zagładzie Żydów w niemieckich obozach ( działania Pileckiego i Karskiego), ale także potępianie i karanie szmalcownictwa. Prelegent podkreślił, że obszar działań Polaków wobec Żydów w tym okresie nadal jest jeszcze niedostatecznie zbadany. Krokiem w dobrym kierunku jest tu powstanie projektu stworzenia indeksu zamordowanych i represjonowanych za ukrywanie Żydów.

Dr Arkadiusz Meller z PWSZ w Ciechanowie, w swoim referacie przypomniał postać i działania Zofii Kossak – Szczuckiej. To ona Założyła i kierowała  Frontem Odrodzenia Polski. Dla niej pomoc Żydom była konsekwencją wyznawania zasad chrześcijańskich. Aresztowana przez Niemców trafiła do  Auschwitz, a potem na Pawiak. Po uwolnieniu z wiezienia, walczyła w powstaniu warszawskim. Szkoda, że jest to postać dziś tak rzadko przypominana.

Lokalnym akcentem konferencji była prezentacja przez Andrzeja Grochowskiego, tomu „Materiały źródłowe do historii Żydów Mławy i powiatu mławskiego w XVIII – XX wieku”, wydanego przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej. Wydawnictwo to zbiór niemal 180 dokumentów. Wśród nich znalazły się praca Ryszarda Juszkiewicz  „Losy Żydów mławskich w okresie II-ej wojny światowej”  oraz  „Księga pamiątkowa Żydów mławskich”.

Jak już wspomnieliśmy nie został wygłoszony referat o Jerzym Śliwczyńskim – mławianinie, wyróżnionym tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Konferencja oczywiście nie wyczerpuje złożoności tematu.

Dyrektor Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej Anita Staszkiewicz  zapowiedziała kolejne działania ośrodka. Jedna z nich będą warsztaty dla nauczycieli o tym, jak wkomponować w scenariusz lekcji tematykę pomocy Polaków dla Żydów. Przy okazji tej konferencji eksponowana była wystawa „Codzienny heroizm. O Polakach ratujących Żydów”, prezentująca fotografie i biogramy osób, ratujących z narażeniem własnego życia Żydów.

JK