Po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku Dąb Niepodległości był świadkiem   wydarzenia, którym  było usuwanie materialnych śladów sowieckiej zależności. Takim symbolem był pomnik żołnierzy Armii Czerwonej poległych za wolność i niepodległość  Związku Sowieckiego  i Polski. Pomijając nieprawdziwość zawartych na nim treści, pomnik ten, jak dawniej  w czasach carskich cerkiew, był symbolem nie niepodległości, ale sowieckiej dominacji w Polsce i całkowitego uzależnienia polskich władz komunistycznych od ich moskiewskich mocodawców.  Propozycję usunięcia pomnika,  na jednej z sesji rady miasta w 1990 roku, złożył jako pierwszy radny Henryk Sławuta, która zastała poparta przez część radnych

Na wniosek Ryszarda Juszkiewicza – senatora ziemi mławskiej  na sesji Rady Miasta w dniu 28 września 1990 roku, głosując już  jednomyślnie, radni uchwalili usunięcie pomnika z głównej alei parkowej. W uchwale nr VII/38/90 podkreślono, że zachodzi sprzeczność, między tym,  co wyrażał pomnik, a tym co w odczuciu społecznym znaczył. Postanowiono, że tablica umieszczona na frontowej części obelisku zostanie przekazana do mławskiego muzeum, co też się stało. 

Nie wszystkim mieszkańcom miasta decyzja ta odpowiadała. Pojawiły się głosy krytyczne, głównie osób o lewicowych przekonaniach, krytykujących usunięcie pomnika z parku.  Ich argumenty sprowadzały się do stwierdzenia,   że jest to pomnik poległych żołnierzy sowieckich, którzy wyzwalali nas spod okupacji hitlerowskiej. Tu trzeba wtrącić uwagę, że wyzwolenie prawie natychmiast przekształciło się w zniewolenie, a pomnik nie powstał z inicjatywy mieszkańców miasta, tylko był decyzją nieakceptowanej, komunistycznej władzy. I wcale nie był symbolem niepodległości, tylko uzależnienia.

Od 1989 roku dzień 11 listopada ponownie został uznany  Narodowym Świętem Niepodległości. Rok później w Mławie,  główne obchody odbyły się  w Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej, gdzie wmurowana została tablica pamiątkowa z popiersiem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tablicę ufundowała pani Cecylia Dudzińska, wdowa po pułkowniku Franciszku Dudzińskim –  dowódcy piechoty dywizyjnej 20 Dywizji Piechoty. O święcie niepodległości i postaci Józefa Piłsudskiego mówił senator Ryszard Juszkiewicz, który przedstawił znaczenie tej postaci w odbudowie niepodległości Polski, po 123 latach niewoli. Następnie władze miasta z burmistrzem Adamem Chmielińskim i zaproszeni goście udali się pod Dąb Niepodległości, gdzie w honorowej asyście kombatantów- ułanów 11 pułku złożone zostały wiązanki kwiatów.

Po odzyskaniu suwerenności przez Polskę w 1989 roku i ustanowieniu Narodowego Święta Niepodległości, patriotycznym nakazem było uczestniczenie w jego obchodach, które  kończyły się pod Dębem Niepodległości.  Rozpoczynały się mszą świętą w kościele Św. Trójcy  11 listopada, oraz w kościele Św. Ducha w parafii MBKP  w dniu 3 Maja. Dąb był symbolem walki o niepodległość zarówno tą dalszą, z 1791 roku jak i bliższą nam, z  1918 roku.

 W 1992 roku głaz umieszczony przy Dębie Niepodległości wzbogacił się o nowa tablicę. W pięćdziesiątą trzecią rocznicę wojny obronnej 1939 roku rozpoczętej agresją niemiecką na Polskę, środowiska kombatanckie skupione w Armii Krajowej i Narodowych Siłach Zbrojnych  oraz Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej, ufundowały tablicę z brązu, na której znajdował się  napis
„ W PIĘDZIESIĄTĄ TRZECIĄ ROCZNICĘ WYBUCHU II – GIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ  WRĘCZONO SZTANDAR KOMBATANTOM AK I NSZ”. Nad tablicą umieszczony został ryngraf . Tablica została zamontowana  na kamieniu 11 września 1992 roku. W nocy z 12 na 13 została sprofanowana przez oblanie  białą farbą, oczywiście przez nieznanych sprawców. Ten chuligański wyczyn nie został wykryty.  Odsłonięcia oczyszczonej tablicy i poświecenia głazu dokonano 13 września. Była to część składowa większej uroczystości o której mówił napis na tablicy.  Uroczystość nadania sztandaru rozpoczęła się zbiórką  kombatanckich pocztów sztandarowych, kombatantów, służby wartowniczej przed Domem Kultury w Mławie. Tam  w imieniu ministra d/s kombatantów sztandar wręczył Stanisław Borodzicz – dyrektor Urzędu ds. Kombatantów Stanisławowi Świerczowi – przewodniczącemu koła mławskiego NSZ i Henrykowi Januszowi – prezesowi ŚZŻAK .  Następnie udano się do kościoła Św. Trójcy na mszę. Końcowym jej akcentem było poświecenie sztandaru którego dokonał ks. dziekan Sławomir Malinowski oraz wbicie gwoździ fundatorów w drzewce  sztandaru.

Po mszy, jej  uczestnicy pomaszerowali pod Dąb Niepodległości gdzie poświęcone zostały tablice i głaz na którym zostały umieszczone.  Przemówienie o Armii Krajowej i Narodowych Siłach Zbrojnych wygłosił Ryszard Juszkiewicz -senator RP, który  również w ostrych słowach potępił wandali dopuszczających się haniebnego czynu profanacji.

 Złośliwość ludzka i niechęć do zaakceptowania określonych zmian w życiu społecznym, wynikających ze zmiany ustroju komunistycznego na demokratyczny, spowodowały kolejny akt wandalizmu na kamieniu obok dębu. W nocy z 27 na 28 września nieznani sprawcy wyrwali brązową tablicę przymocowaną do głazu i  ukradli ją. Odnaleziona została  dopiero po 7 latach w mławskim lesie w okolicach dawnej strzelnicy. Pogięta, została zwrócona Stanisławowi Świerczowi – przewodniczącemu mławskiego koła NSZ. 

Na przekór określonym siłom dawnego ustroju, kombatanci postanowili wykonać nową, niejako zastępczą tablicę z blachy. Została zamontowana w miejscu brązowej w przeddzień 74.   rocznicy odzyskania niepodległości, aby w dniu 11 listopada 1992 roku  była obecna w życiu społecznym miasta.

Scenariusz wandalizmu określonych ugrupowań niestety się powtórzył. W nocy z 12 na 13 listopada tablica została oblana białą farbą olejną, a następnie w nocy z 26 na 27 listopada wyrwana i skradziona. Pomimo  podjęcia przez policję mławską działań zmierzających do wykrycia sprawców, nie udało się ich ustalić.

Był do szok dla środowisk kombatanckich. „ Ta tablica jest dla nas kombatantów II –giej wojny światowej i okresu stalinowskiego  czymś więcej niż tablicą upamiętniającą dzień i rok jej poświęcenia i święcenia wspólnego sztandaru połączonych organizacji: Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych, ale także i przede wszystkim jest symbolem sprawiedliwości dziejowej i wolności. A te symbole nie mają ceny” – napisano w liście protestacyjnym do wielu urzędów, organizacji społecznych i prasy.

Po tablicach ufundowanych przez związki kombatanckie pozostał tylko ryngraf, niemy świadek tych niegodnych działań i Dąb Niepodległości, zmuszony „obserwować” tego typu niegodziwości.

Rok 1998 był ważnym dla symbolu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku,  którym  jest Dąb Niepodległości, ze względu na odsłonięcie w parku miejskim pomnika Józefa Piłsudskiego. O ile dąb jest uniwersalnym przekazem, o tyle pomnik z postacią  głównego twórcy niepodległości, wyraźniej przemawiał do świadomości każdego mieszkańca   miasta.

 8 listopada na głównej alei parkowej w strugach deszczu został odsłonięty pomnik Marszalka Józefa Piłsudskiego. Powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Żołnierzy Armii  Krajowej, którego zarząd główny mieści się w Mławie, a któremu Marszałek patronuje. Autorem pomnika jest Marek Zalewski – rzeźbiarz z Ciechanowa.  Realizacja dzieła była możliwa dzięki finansowemu zaangażowaniu mławskich biznesmenów, zakładów pracy, zebranym składkom w szkołach i wśród mławskiego społeczeństwa. Pomnik poświęcił ks. biskup Roman Marcinkowski –  sufragan diecezji płockiej.

W uroczystościach udział wzięła delegacja Wojska Polskiego, z kompanią reprezentacyjną,  na czele z  gen. dyw. Józef Flisem – zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP  oraz  płk. dr. Leszkiem Ząbkiem – prezesem Związku Legionistów Polskich i ich Rodzin. Przybyli  parlamentarzyści,  samorządowe władze miasta, związki kombatanckie,   mieszkańcy Mławy i okolic.

Podczas tej uroczystości Stowarzyszenie Żołnierzy Armii Krajowej, któremu patronuje Marszałek, otrzymało sztandar a kilkunastu kombatantom wręczono awanse i odznaczenia.  Wcześniej w kościele Św. Trójcy w Mławie odprawiona została msza w intencji Ojczyzny, którą koncelebrował i homilię wygłosił biskup Roman  Marcinkowski.

Warto w tym miejscu przytoczyć słowa Henryka Antczaka – burmistrza Mławy wypowiedziane podczas odsłonięcia pomnika  „ Spotykamy się dzisiaj z okazji szczególnego dla naszego narodu  jubileuszu. W tym roku mija 80. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach niewoli. Jeśli kiedykolwiek mówimy o odzyskaniu niepodległości, to nie możemy pominąć roli Józefa Piłsudskiego.[…] To właśnie tu, w Mławie, i teraz w przededniu 80. rocznicy oddajemy hołd Wielkiemu Polakowi, mężowi stanu i wybitnemu żołnierzowi wznosząc ten pomnik […] Jeśli ktoś chciałby zadać pytanie, dlaczego w Mławie zbudowano pomnik Marszalka Józefa Piłsudskiego –  to odpowiedź jest prosta. Każdy skrawek polskiej ziemi zawdzięcza mu tak wiele  i każde miejsce jest odpowiednie, aby oddać należną mu cześć  i wdzięczność”

Drogę życiową Marszałka przedstawił prof. Ryszard Juszkiewicz, podkreślając jego niezłomną  działalność dążącą do odzyskania nieodległości, a następnie troskę o jej utrzymanie. Całe życie oddał  Polsce, nic w zamian nie żądając. W kolejnych latach uroczystości związane z dwoma najważniejszymi świętami w suwerennej Polsce: kolejnymi rocznicami uchwalenia konstytucji 3 Maja 1791 roku i odzyskania niepodległości w 1918 roku, odbywały się według tradycyjnego scenariusza.  Dla przykładu prześledźmy  uroczystości 11 listopada zorganizowane w 1994 roku.  Rozpoczęły się mszą kościele Św. Trójcy o godzinie 10^oo, którą celebrował ks. dziekan Sławomir Malinowski, a homilię wygłosił ks. Jan Jóźwiak.  Przypomniał, że  niezbywalne i podstawowe wartości związane z Ojczyzną to: honor, miłość,  godność i patriotyzm. Następnie pochód  uczestników  udał się do parku, pod  Dąb  Niepodległości, gdzie złożone zostały  kwiaty i zapalone znicze pamięci.

Na głównej alei parkowej przed pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego odbywają się ważne patriotyczne imprezy. O ile Dąb Niepodległości jest symbolicznym wizerunkiem patriotycznych dokonań, to  pomnik Marszałka przedstawia postać konkretną, utożsamią  z  głównym twórcą niepodległości Polski. Dlatego przed pomnikiem, ale  też w pobliżu dębu, mają miejsce ważne wydarzenia o charakterze patriotycznym;  przybywają tu osoby odgrywające doniosłą  rolę  w Polsce.

W rekonstrukcji bitwy mławskiej w dniu  31 sierpnia w  2013 roku, z okazji 74 rocznicy realnej bitwy obronnej pod Mławą, uczestniczył Bronisław Komorowski –  prezydent  RP. Rocznicowe uroczystości z udziałem prezydenta  odbyły się na początku pod pomnikiem piechura w Uniszkach Zawadzkich, następnie rozpoczęła się rekonstrukcja działań bojowych. Wśród licznych gości był obecny ostatni uczestnik tamtych walk, mający w tym roku 100 lat –  płk Stanisław Ślesicki. Na zakończenie wydarzeń rocznicowych prezydent Komorowski przyjechał do Mławy, aby w obecności władz miasta, posłów i towarzyszących mu osób, złożyć wiązankę kwiatów przed pomnikiem Marszałka, oddając mu należną cześć.

Na alei parkowej odbywały się nie tylko uroczystości rocznicowe,  składanie kwiatów przed pomnikiem Marszałka podczas wizyt ważnych osobistości, ale też  istotne wydarzenia w życiu miasta. Jednym z nich było  uroczyste przekazanie  13 lipca 2014 roku repliki sztandaru 79 pułku piechoty Strzelców Słonimskich im. Hetmana Lwa Sapiehy do Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie. Sztandar został przekazany przez środowisko kombatanckie 79 pułku  piechoty zamieszkałe w Anglii. Do tego roku  sztandar znajdował się w Polskim Instytucie i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie. Został odtworzony w 1980 roku z inicjatywy kombatantów w Londynie z zamiarem przekazania go do Polski,  pod warunkiem  umieszczenia w godnym miejscu. Takie warunki spełniało mławskie muzeum. Sztandar z Londynu przywiózł prezes Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej 79 Pułku Piechoty Strzelców Słonimskich im. Hetmana Lwa Sapiehy – kpt. Marcin Dominiak. On też uroczystość wręczenia sztandaru prowadził. Po wręczeniu  burmistrzowi Mławy – Sławomirowi Kowalewskiemu, który przekazał go pocztowi muzealnemu,   sztandar został  przeniesiony do muzeum i umieszczony na stałej wystawie historycznej, wśród zabytków związanych z II wojną światową.

W tym miejscu  należy dodać, że 79 pułk piechoty, wchodził w skład 20 Dywizji Piechoty broniącej Mławy w 1939 roku i znajdował się na ważnym odcinku obrony, nazwanym „pozycją rzęgnowską”. Swój szlak bojowy wraz z 20 dywizją zakończył w Warszawie.

Na głównej alei cyklicznie organizowane są wystawy plenerowe o różnej tematyce, głównie prezentującej ważne a nawet przełomowe wydarzenia związane z dziejami Mławy i Polski. Jedną z pierwszych była wystawa zorganizowana przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych zatytułowana „Mława 39”. Wydarzenia Września 1939 r. w Mławie i na Mazowszu w materiałach archiwalnych”, uroczyście otwarta 28 sierpnia 2009 roku. Wystawa eksponowana z okazji 70 rocznicy obchodów bitwy mławskiej 1939 roku. Przypominała o wydarzeniach sprzed 70 lat, które rozegrały się na północnym Mazowszu a w szczególności w rejonie Mławy. Do najciekawszych materiałów prezentowanych na wystawie należały repliki dokumentów pozyskanych z niemieckiego Bundesarchiv, a w szczególności bezpośrednie meldunki do  niemieckiego Sztabu Generalnego z pola walki. Były też osobiste relacje pamiętnikarskie niemieckich żołnierzy, opisujące działania wojenne w rejonie Mławy od 1 do 5 września 1939 roku. Niezwykłe interesujące były tajne dokumenty Ministerstwa Spraw Wewnętrznych  i Armii Krajowej przechowywane w Archiwum Akt Nowych. Wśród nich znalazł się dokument prezesa Rady Ministrów gen. Felicjana Sławoj – Składkowskiego z podpisem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, wprowadzający stan wojenny w Polsce w 1939 roku.

Inną wystawę plenerową zatytułowaną „Mława sto lat temu” zorganizowała  Nieformalna Grupa „Mława – miasto zabytkowe”.  Pokazane  zostało  na niej  nasze miasto z początków XX wieku, czyli z czasów carskich, głównie okolice parku miejskiego. Na planszach można było podziwiać  m.in. zabudowę ulic: Żeromskiego, Reymonta,  Sienkiewicza, Wyspiańskiego, Żwirki. Atrakcją związaną z wystawą był udział w dniu otwarcia członków grup rekonstrukcyjnych: m. in. mławskiej Grupy Rekonstrukcji Historycznej Ludności Cywilnej,  ciechanowskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej  79 Pułku Piechoty Strzelców Słonimskich im. Hetmana Lwa Sapiehy, którzy wcielili się w żołnierzy carskich i Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej
„ Marienburg”, prezentujących się jako Prusacy.

Obok Dębu Niepodległości od 2010 roku funkcjonuje w miesiącach letnich  estrada im. Tekli Bądarzewskiej, na której odbywają się głównie w niedziele różne  imprezy artystyczne.  Również inne instytucje organizowały swoje imprezy na tej  estradzie. W tymże roku  29 czerwca Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej zorganizował piknik profilaktyczno – integracyjny „Łączymy dwa światy” „Stawiamy na rodzinę” a 4 sierpnia Stowarzyszenie Wspierania Społeczności Lokalnej „Bądźmy razem” piknik rodzinny „Wesoła niedziela”.  15 sierpnia Klub Seniora „Pogodny Uśmiech” zorganizował V Festiwal Piosenki Żołnierskiej i Patriotycznej, a 18 sierpnia Związek Twórców Ziemi Zawkrzeńskiej  i Stowarzyszenie Otwartych Serc „Noc Poetów”.
1 września odbył się koncert Zespołu Wojskowego Janczarów Tureckich  w ramach rekonstrukcji bitwy mławskiej.  

Park miejski jest bardzo atrakcyjnym miejscem wypoczynku na świeżym powietrzu, gdzie można odpoczywając dokonać nie jeden raz refleksji nad sensem życia i przemijania, patrząc na jego różne części. Swoją wielkością wyróżnia się na tle innych drzew Dąb Niepodległości, niemy świadek wielu zdarzeń w dziejach naszego miasta. I tylko umieszczony obok  kamień, tyłem do wnętrza parku, z niezbyt efektowną tabliczką,   nie pasował   do otoczenia.

Odsłonięcie nowej tablicy na przesuniętym do wnętrza parku głazie  nastąpiło  11 listopada 2015 roku w trakcie uroczystości rocznicowej.   Dokonała  tego Anna  Ewa Cicholska – poseł na Sejm RP  w towarzystwie burmistrza miasta, prezesa TPZM i przedstawiciela kombatantów. Wcześniej, jak co roku, uroczystości w parku przed pomnikiem Marszałka i Dębem Niepodległości, poprzedziła msza  w kościele Św. Trójcy. 

W roku następnym, 2016 uroczystości rocznicowe z okazji 225 rocznicy  uchwalenia Konstytucji 3 Maja odbyły się już w innym układzie. Na szerokiej alejce łączącej pomnik Marszałka i głaz obok Dębu Niepodległości  ustawione były delegacje stowarzyszeń, szkół i organizacji kombatanckich. Wokół dębu zgromadziły się poczty sztandarowe. Okolicznościowe przemówienie wygłosił burmistrz Sławomir Kowalewski, który powiedział „Zadajemy sobie pytanie i staramy sobie na nie odpowiedzieć, co my dajemy Polsce, co my dajemy swojemu  miastu. Polska to wielka sprawa, wielka odpowiedzialność, Mława podobnie. Dla nas Polska zaczyna się tu”.

Następnie delegacje władz samorządowych, stowarzyszeń, szkół, organizacji kombatanckich, rzemieślników, służb mundurowych  i partii politycznych złożyły wiązanki kwiatów obok kamienia przy Dębie Niepodległości. Na zakończenie  części oficjalnej  jej uczestnicy stanęli do pamiątkowego zdjęcia pod pomnikiem Marszałka Piłsudskiego, trzymając biało – czerwone  kartki układające się w kształt flagi narodowej.

Należy nadmienić, że już tradycyjnie,  patriotyczne i religijne uroczystości 3 Maja rozpoczynają się mszą w kościele Św. Ducha w parafii Matki Bożej Królowej Polski, a 11 listopada w kościele Św. Trójcy, by następnie udać się pod Dąb Niepodległości, przed którym po wysłuchaniu przemówień składane są   wiązanki kwiatów  dla uczczenia tych rocznic.  

O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.