Spacerując po mławskim parku, który jest jednym z piękniejszych, znajdujących się w okolicznych miastach. Jednocześnie jest dużym kompleksem zieleni  w środku miasta. Warto więc zapoznać się z jego historią, która kryje wiele tajemnic i  zapomnianych ciekawostek, o których warto wiedzieć.

Pierwotnie teren obecnego parku przeznaczony został na plac targowy, który znajdował się na obrzeżach miasta, w jego zachodniej części.  Było tu  zaledwie tylko kilka budynków. Dalej były już  tylko sady i  pola. Plac targowy  przecinała ukośnie ulica, a raczej polna droga Bagno, skręcająca w obecną  w ulicę Kościuszki. Władze carskie postanowiły wybudować w tym miejscu cerkiew, będącą symbolem rosyjskiego panowania w powiatowym mieście Mławie.

Miała ona służyć społeczności  wyznania prawosławnego, zapewniając jej od 1879 roku dostęp do uczestnictwa w nabożeństwach, które te wspólnotę integrowały. Pierwotnie projektowano usytuowanie cerkwi w przebudowanym budynku poklasztornym, znajdującym się przy rynku miejskim, prawie naprzeciwko  głównego wyjścia do kościoła parafialnego. Projekt ten nie znalazł uznania, ze względu na brak możliwości wybudowania dostatecznie dużego gmachu, który  powinien  przewyższać kościół katolicki.

Pod budowę bardziej okazałego gmachu cerkiewnego już w 1875 roku wybrano plac znajdujący się na przedłużeniu ulicy Nowej, obecnie 3 Maja. Pierwsze prace związane z budową cerkwi rozpoczęto 14 września 1877 roku, według projektu architekta Trusowa. 28 października 1879 roku nastąpiła konsekracji cerkwi pod wezwaniem św. Jerzego, pośrodku obszernego placu. Murowana cerkiew została wybudowana w miejscu obecnej fontanny z rzeźbą legendarnej Mławy. Obok niej wybudowano również dzwonnicę, do której dzwon o wadze 800 kilogramów ufundowany został przez oddział moskiewskich celników. W budynku mogło się pomieścić jednorazowo około 350 wiernych. W tym miejscu warto dodać, że parafia prawosławna liczyła w tym czasie około 1250 wiernych, którzy mieszkali również poza Mławą.

Na zapleczu znajdował się budynek mieszkalny dla księdza prawosławnego, zwany potocznie „popówką”. Zachodnią część obszernego placu ogrodzono, przeznaczając na terem parafialny, w którym znajdował się ogród. Od strony wschodniej umieszczona została brama wjazdowa i futra wejściowa. Tu też kończyła się szeroka aleja, wysadzana podwójnymi rzędami kasztanów, będąca przedłużeniem ulicy Nowej.  Gruntownie przebudowana w 1872 roku łączyła  rynek miejski, tworząc perspektywę komunikacyjną z widokiem na cerkiew – symbol prawosławia i rosyjskiej władzy.

Wybudowanie w zachodniej części miasta cerkwi i łączącej ją alei z podwójnym rzędem drzew kasztanowych, wytyczyło po jej obu stronach puste place, które zostały wkrótce zagospodarowane.  Teren po lewej stronie od alei został przeznaczony na ogród spacerowy. Z inicjatywy rosyjskiego naczelnika powiatu mławskiego  – Gorodeckiego  w 1897 roku otwarty został ogród miejski. Gorodeckij to – tak go określił Józef Ostaszewski w pracy o mławskiej „Lutni” – „ typowy Rosjanin, łapownik, lecz dobroduszny moskal [ …] rządził w Mławie jako typowy satrapa, czyli robił co chciał. Brał od Żydów  łapówki, ale obracał  pieniądze na cele towarzyskie: urządzał przyjęcia, chciał jednoczyć towarzystwo i dbał, żeby wszyscy się dobrze bawili.[…]Goredeckij nie był zawziętym polakożercą”.

Na ogrodzonym terenie wytyczono alejki, trawniki obsadzono specjalnie dobranymi drzewami i krzewami, starannie je pielęgnując. Do 1914 roku był to „salon Mławy” nazwany ogrodem spacerowym, w późniejszych okresie też potocznie nazywano go parkiem, jak podkreślił Ostaszewski „ widocznie z powodu jego rozległości”. Na jego terenie odbywały się loterie  fantowe, zabawy i intymne spacery wieczorową porą, w trakcie których miło i przyjemnie spędzano czas. Z ogrodu do 1914 roku nie mogli korzystać mławscy Żydzi.

W okresie pierwszej okupacji niemieckiej 1915 – 1918 park został poważnie powiększony. W jego składzie znalazł się teren po prawej stronie od alei kasztanowej, na którym znajdował się Nowy Rynek.   Był  to niezabrukowany plac na którym odbywał się handel różnymi towarami, tu znajdował się też  postój dorożek. Był  to duży plac, niewybrukowany, często „błotnisty”. Na nim  wytyczone zostały alejki, posadzono krzewy i drzewa iglaste. Władze okupacyjne zdecydowały o likwidacji alei do cerkwi, na której założono kwietniki. W ten sposób likwidowano dostęp do budynku cerkiewnego.  Po tych zmianach park nabrał kształtu prostokąta, ale jeszcze bez terenu należącego do cerkwi.

Dopiero po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku władze miasta dokonały zasadniczych zmian w jego kształcie architektonicznym. Rozebranie cerkwi w 1926 roku – symbolu rządów carskich przez ponad 120 lat, zdecydowanie wpłynęło na wielkość parku. Teren pocerkiewny został włączony do parku. W miejscu gdzie znajdował się budynek cerkwi zrobiono klomb w kształcie równoramiennego krzyża. Jak głosi legenda taka forma klombu została uzgodniona z księdzem prawosławnym, który otrzymał obietnicę podczas  odświęcenia cerkwi. Już po II wojnie światowej w środku klombu wybudowano prostą fontannę. Rozebrano też ogrodzenie cerkiewne. Pozostał tylko budynek księdza prawosławnego zwany potocznie „popówką”, w którym w okresie międzywojennym mieścił się sąd grodzki. W latach trzydziestych park został częściowo oświetlony, a przed wybuchem II wojny światowej przy głównej bramie zainstalowany został odbiornik radiowy.

W  parku znajduje się kilka miejsc mających symboliczne znaczenie, a także niecodzienną historię. Jednym z nich jest posadzony 3 maja 1919 roku „Dąb Wolności” – symbol odrodzonej Polski, po II wojnie światowej przemianowany na „Dąb Niepodległości”. Kolejnym były 4  stare brzozy, w miejscu których bolszewicy okupujący przez 10 dni  Mławę w 1920 roku, pochowali z wielką ostentacją swoich ważnych oficerów poległych w czasie zdobywania miasta. Po zakończeniu 10 dniowego pobytu bolszewików  w mieście, ciała poległych  zostały ekshumowane i pochowane na cmentarzu prawosławnym. Podobną rolę, ale już po II wojnie światowej, na polecenie sowieckiego komendanta miasta – majora Czerkasowa środkowa część parku, dawna aleja cerkiewna, została przeznaczona na miejsce pochówku 32 oficerów sowieckich i kilku kobiet służących w wojsku. Ten niewielki cmentarzyk ciągnął się za obeliskiem do środka parku. Obelisk poświęcony  chwale sowieckich bohaterów poległych w walkach o wolność Związku Sowieckiego i Polski został odsłonięty 1 maja 1945 roku. Przetrwał w parku,  usytuowany na początku dawnej alei cerkiewnej, do 1990 roku, kiedy to decyzją Rady Miasta z 28 września został usunięty.

Na głównej alei w tym miejscu, nieco w głębi, został odsłonięty
8 listopada 1998r. w przeddzień święta niepodległości pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego – jednego z głównych twórców odrodzenia Polski po 123 latach zaborów. Od 1935 roku patronem parku miejskiego został właśnie  Marszałek Józef Piłsudski.  Po II wojnie światowej park  nazwany został  imieniem Józefa Stalina. Od 1956 roku po okresie „odwilży”, został przemianowany na „Dąbrowszczaków”. Obecnie ponownie patronem parku  jest Marszałek Józef Piłsudski.

 O Mławie w dawnych czasach… Czytaj więcej…

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy, honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.