Znaczenie każdego miasta wiąże się z tym, jaką rolę pełniło w określonych strukturach społeczno-gospodarczych i politycznych, danego regionu a nawet    państwa. Gdy miasto znajdowało się na  skrzyżowaniu szlaków handlowych, i gdy znajdowała się w nim  komora  celna, to zmuszało kupców do postoju i wnoszenia opłat. Były to pod względem gospodarczym mocne czynniki  gwarantujące jego rozwój i znaczenie.

Te i jeszcze szereg innych czynników wpływały na możliwości rozwojowe miasta. Jednak jednym z ważniejszych elementów w rozwoju i wzroście znaczenia danego miasta było pełnienie funkcji administracyjnych. Mława od powstania, była miastem powiatowym  a później starostwem niegrodowym.

W dniu 16 lutego 1495 roku zmarł bezdzietny książę Janusz II, władający na Mazowszu  ziemiami: łomżyńską, wizneńską, ciechanowską i płocką. Po jego śmierci dzielnica płocka weszła w składa Korony Polskiej i została zamieniona na województwo płockie. Ziemia Zawkrzeńska stanowiła ważną część województwa.  Mława jako jedno z najważniejszych miast, stała się prawdopodobnie  w 1502 roku starostwem niegrodowym, a być może o kilka lat wcześniej, już pod koniec wieku XV. Starostwem grodowym był tyko Płock.  Inną datę –  rok 1525 ustanowienia Mławy  starostwem wyznacza Dominik Staszewski w książce zatytułowanej „Mława. Opis historyczny”. Za datą wcześniejszą przemawia fakt, że w Kodeksie Dyplomatycznym Księstwa Mazowieckiego pierwsza wzmianka o Mławie pochodzi 1502 roku, w którym „Aleksander, król Polski, Jakubowi zastawia m. Mławę za 1 000 czerwonych złotych”.  Czyli oddał w dzierżawę starostwo mławskie w zamian za udzieloną pożyczkę. Tak więc Jakub z Glinek był pierwszym odnotowanym w źródłach starostą mławskim. Starostwo dzierżył przez  2 lata, do swej śmierci. Kolejnym starostą był Jan Rabsztyński z Tęczyna – marszałek nadworny króla Aleksandra Jagiellończyka. Kolejnym został Wojciech Kryski zasłużony dworzanin i dyplomata króla Zygmunta Augusta.

Tu warto zaznaczyć, że w ówczesnej Rzeczypospolitej funkcjonowały dwa typy starostw: grodowe i niegrodowe. Starostowie grodowi byli urzędnikami mianowanymi przez króla i w jego imieniu sprawowali władzę na wyznaczonym terenie. Natomiast niegrodowi byli dzierżawcami, tenutariuszami dóbr królewskich i nie posiadali  władzy sprawowanej w imieniu monarchy, poza dobrami oddanymi im w zarząd lub dzierżawę.  Zazwyczaj starostów w kierowaniu podległym starostwem zstępowali przebywający na miejscu podstarości. Ściągali  oni z podległych dóbr należności w gotówce i towarach. Tzw. intratę przesyłali staroście. Starostwa niegrodowe były jednostkami gospodarczymi z których dochody otrzymywali zasłużeni dostojnicy w państwie.

W skład starostwa mławskiego wchodziło miasto Mława oraz wsie:  Mławka, Modła i Nowa Wieś a także  młyny na Rudzie i Zawadach. Jak podaje wspomniany Dominik Staszewski „ Miasto płaci starostwu po 24 grosze od włóki czynszu rocznie, szewcy wszyscy razem 4 złote, rzeźnicy po kamieniu łoju i łopatce wolu, zdun każdy po dwa garnki polewane 3 razy do roku, piwowarzy po miarce słodu i miarce piwa, przekupnie  i sukiennicy po 8 gr., Żydzi po 15 gr.”.  Mieszkający we wsiach chłopi płacili starostwu rocznie : z Modły po 1 złotych, z Mławki po 18 groszy, z Nowej Wsi po 8 groszy. Ponadto każdy dodawał po 11 jaj i po dwa kapłony.  Chłopi odrabiali przy użyciu narzędzi dworskich 3 dni pańszczyzny tygodniowo a włościanie z Mławki tylko 1 dzień pieszo.

Jedną z czynności jakie spoczywały na staroście było zatwierdzanie  urzędników miejskich wybranych przez mieszczan oraz wydawane  przez nich wyroki  i postanowienia. Chodziło  w tym przypadku o burmistrza, radę ławniczą , wójta i radę miejską.

Starostwo niegrodowe istniało w Mławie do 1764 roku, w którym to  decyzją sejmu koronnego Mława została podniesiona do rangi  starostwa grodowego. Starostów niegrodowych było w czasach staropolskich dwudziestu, w tym dwie  kobiety: Maria Teresa Potulicka i Czarlińska. Ostatnim starostą niegrodowym oraz pierwszym i ostatnim starostą grodowym został Adam Feliks Piotrowicz. Zasłynął  z konfliktu jaki prowadził z władzami miasta o  rozgraniczenie gruntów miejskich i należących do starostwa, który przybrał wymiar działań zbrojnych. Spór musiała  dopiero rozstrzygnąć  komisja królewska. Ponadto Piotrowicz przeszkadzał władzom Mławy w zrealizowaniu różnych, ważnych projektów np. w uzyskaniu środków na zbudowanie ratusza i czterech studni. Warto dodać, że po upadku Rzeczypospolitej wstąpił na służbę pruskiego zaborcy i został landratem mławskim. Zmarł w 1801 roku i został pochowany na cmentarzu w Wojnówce.

źródło: Krasnystaw za Wikipedia

Drewniany dwór starościński przetrwał do czasu I wojny światowej.

Starostowie mławscy swoją siedzibę mieli w drewnianym dworze zbudowanym na wzgórzu przy ulicy Warszawskiej. Wokół znajdował się folwark starościński. Z zabudowań starościńskich dwór przetrwał do I wojny światowej a do dzisiaj budynek dawnego spichlerza zwany „Lelewelówką”. Nazwa pochodzi od Protazego Lelewela który dzierżawił przez pewien okres folwark w II połowie XIX wieku.  Ów Protazy był bratankiem znanego historyka i działacza politycznego –  Joachima Lelewela

Lelewelówka: tusz, autor Zdzisław Kruszyński

dr Leszek Arent

Urodzony w Mławie i związany z Mławą. Absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wieloletni pracownik i dyrektor Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej. Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej, mławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, Rady Społeczno-Naukowej Stacji Naukowej im. prof. Stanisława Herbsta, zarządu Fundacji im. Korzybskich w Mławie, Mazowieckiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, zarządu Mazowiecko-Podlaskiego Towarzystwa Naukowego z siedzibą w Warszawie. Zasiada w Kapitule tytułu Mławian Roku i Nagrody Honorowej im.  dr Józefa Ostaszewskiego funkcjonującej przy Stacji Naukowej w Mławie. Jeden z redaktorów  „Mławskiej Kroniki Archeologiczno – Numizmatycznej”, pisma społeczno–kulturalnego „Dwutygodnik Mławski”, „Studiów i Materiałów do dziejów Ziemi Zawkrzeńskiej” i rocznika „Ziemia Zawkrzeńska”. Uhonorowany licznymi wyróżnieniami i odznaczeniami m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, medalem „Zasłużony dla Miasta Mławy,  honorową odznaką „Zasłużony dla Kultury polskiej”, Złotą Odznaką Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Złotym Krzyżem Zasługi.